-
Электрон ҳукуматни ривожлантириш бўйича таклифлар кўриб чиқилди
449Электрон ҳукуматни ривожлантириш бўйича таклифлар кўриб чиқилди
13.09.2023
Президент Шавкат Мирзиёев 13 сентябрь куни электрон ҳукуматни ривожлантириш чора-тадбирларига оид тақдимот билан танишди.
Мамлакатимизда давлат бошқаруви, иқтисодиёт тармоқлари ва ижтимоий хизматлар жадал рақамлаштирилмоқда. Яқинда қабул қилинган “Ўзбекистон – 2030” стратегиясида бу борадаги истиқболлар белгиланиб, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг электрон ҳукумат рейтингида ТОП-30 таликка кириш вазифаси қўйилди.
Маълумки, бу рейтинг (e-Government Development Index) мамлакатларда соҳа ривожини кўрсатувчи халқаро индексдир. Унинг аҳамиятли жиҳати, аҳоли ва давлат ўртасида электрон мулоқотни кенгайтириш, хизматларни қулайлаштириш, мамлакатнинг инвестициявий жозибадорлигини оширишга хизмат қилади. Сўнгги йилларда унда Ўзбекистоннинг ўрни изчил кўтарилиб, ўтган йили 69-поғонада қайд этилган.
Рейтингда юқори 30 та мамлакат қаторига кириш учун хорижлик экспертлар иштирокида, халқаро методология асосида 6 та йўналиш бўйича 53 та тадбирдан иборат “йўл харитаси” ишлаб чиқилди. Унда онлайн хизматлар бўйича 112 та кўрсаткични яхшилаш, 2024 йилда 700 та рақамли хизматни ишга тушириш ва барчасини my.gov.uz га жамлаш, аҳоли масканлари ва автомагистрал йўлларни юқори тезликдаги интернет билан таъминлаш назарда тутилмоқда.
Бу жараёнларни илмий-ҳуқуқий таъминлаш, ҳамкорлар билан ишлаб, камчиликларни бартараф этиб бориш мақсадида “Рақамли Ўзбекистон – 2030” стратегияси бўйича комиссияси ҳузурида Лойиҳа офиси ташкил этилмоқда.
Давлатимиз раҳбари бу таклифларни маъқуллаб, онлайн хизматларни ва юқори технологиялар соҳасида инсон капиталини ривожлантириш бўйича кўрсатмалар берди. Рақамли технологиялар вазирига БМТ Департаментига (UNDESA) тақдимот қилиб, Ўзбекистоннинг рейтингдаги ўрнини яхшилашни асослаш топширилди.
-
Ўзбекистон Президенти Покистон делегациясини қабул қилди
437Ўзбекистон Президенти Покистон делегациясини қабул қилди
05.09.2023
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 5 сентябрь куни Покистон Ислом Республикаси Қуролли кучлари Қуруқлик қўшинлари қўмондони генерал Асим Мунир бошчилигидаги делегацияни қабул қилди.
Ўзбекистон билан Покистон ўртасидаги кўп қиррали ҳамкорликни янада ривожлантириш ва стратегик шериклик муносабатларини мустаҳкамлаш масалалари муҳокама қилинди.
Учрашув аввалида юқори даражали меҳмон давлатимиз раҳбарига Покистон Президенти Ориф Алвий ва Бош вазир вазифасини бажарувчи Анвар Какарнинг саломи ва энг эзгу тилакларини етказди.
Суҳбатда илгари қабул қилинган “йўл харитаси”га мувофиқ ўзаро савдонинг юқори ўсиш суръатини давом эттириш, инфратузилмавий лойиҳаларни тезлаштириш ҳамда икки мамлакат етакчи корхоналарининг кооперация алоқаларини кучайтириш масалаларига алоҳида эътибор қаратилди.
Минтақавий хавфсизликни таъминлаш юзасидан, шу жумладан Афғонистондаги вазиятнинг ривожланиши нуқтаи назаридан фикр алмашилди.
“Термиз – Мозори-Шариф - Пешовар” темир йўлини барпо этиш лойиҳасини илгари суриш мақсадида амалий саъй-ҳаракатларни мувофиқлаштириш муҳимлиги таъкидланди.
-
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Халқаро ҳунармандчилик фестивали ўтказиш тўғрисида”ги ҳамда “Халқаро кулолчилик форуми ва кулолчилик маҳсулотлари кўргазма-савдосини ўтказиш тўғрисида”ги қарорлари ижросини таъминлаш мақсадида 2023 йил 21-23 сентябрь кунлари Қўқон шаҳрида иккинчи “Халқаро ҳунармандчилик фестивали” ва унга уйғун ҳолда Риштон туманида “Халқаро кулолчилик форуми” ўтказилади.
987Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Халқаро ҳунармандчилик фестивали ўтказиш тўғрисида”ги ҳамда “Халқаро кулолчилик форуми ва кулолчилик маҳсулотлари кўргазма-савдосини ўтказиш тўғрисида”ги қарорлари ижросини таъминлаш мақсадида 2023 йил 21-23 сентябрь кунлари Қўқон шаҳрида иккинчи “Халқаро ҳунармандчилик фестивали” ва унга уйғун ҳолда Риштон туманида “Халқаро кулолчилик форуми” ўтказилади.
Ўзбекистон Республикаси “Ҳунарманд” уюшмаси томонидан фестиваль ҳақида реклама ролиги тайёрланди, ҳаволалар бириктилмокда:
https://drive.google.com/file/d/1Z2wLLJDTdISLkmpyLK2k2Ze_CnYI7ItH/view?usp=sharing
https://drive.google.com/file/d/1xHtdEoDedIox9xamrpk6Fq5NIJBABjCp/view?usp=sharing
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Халқаро ҳунармандчилик фестивали ўтказиш тўғрисида”ги ҳамда “Халқаро кулолчилик форуми ва кулолчилик маҳсулотлари кўргазма-савдосини ўтказиш тўғрисида”ги қарорлари ижросини таъминлаш мақсадида 2023 йил 21-23 сентябрь кунлари Қўқон шаҳрида иккинчи “Халқаро ҳунармандчилик фестивали” ва унга уйғун ҳолда Риштон туманида “Халқаро кулолчилик форуми” ўтказилади.
Ўзбекистон Республикаси “Ҳунарманд” уюшмаси томонидан фестиваль ҳақида реклама ролиги тайёрланди, ҳаволалар бириктилмокда:
https://drive.google.com/file/d/1Z2wLLJDTdISLkmpyLK2k2Ze_CnYI7ItH/view?usp=sharing
https://drive.google.com/file/d/1xHtdEoDedIox9xamrpk6Fq5NIJBABjCp/view?usp=sharing
-
2023-YILNING BIRINCHI YARIM YILLIK NATIJALARI: IT-PARK KO‘RSATKICHLARIhkil etdi.
10592023-YILNING BIRINCHI YARIM YILLIK NATIJALARI:
IT-PARK KO‘RSATKICHLARIO‘zbekiston IT sohasi jadal rivojlanib, yangi marralarga erishmoqda. Mamlakat salohiyati muvaffaqiyatli ishga solinib, xorijiy kompaniyalarni jalb etish uchun tobora ko‘proq imkoniyatlar yaratilmoqda. IT Park Uzbekistan ushbu soha rivojiga o‘zining munosib hissasini qo‘shmoqda. 2023-yilning birinchi yarmidagi maʼlumotlar IT yo‘nalishida ijobiy dinamika kuzatilayotganidan dalolat beradi.
XIZMATLAR EKSPORTI
2023-yil 1-yarim yilligidagi eksport 2022-yilning yillik eksportidan oshib ketdi.
IT Park rezidentlari eksporti hajmi oʻtgan yilning 1-yarim yilligiga nisbatan 2,7 baravarga o‘sib, 145,3 million AQSH dollarini tashkil etdi. Taʼkidlash joizki, 1-yarim yil yakunlari boʻyicha eksport hajmi 2022-yildagi 140.9 million dollarni tashkil etgan yillik eksportdan oshib ketdi. 2023-yilning 1-yarim yilligidagi eksport ulushining 45% AQShga, 14% Buyuk Britaniyaga, 8% Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga, 33% Singapur, BAA, Shvetsiya, Kanada, Koreya kabi davlatlarga toʻgʻri keladi.
Yo‘nalishlar bo‘yicha IT-xizmatlar eksporti tuzilmasini tahlil qilganda, rezidentlarning BPO xizmatlarining daromadlari 2022-yilning 1-yarim yilligi bilan solishtirganda yuqori qo‘shimcha qiymatga ega xizmatlarga, xususan, dasturiy ta’minot va o‘yin ishlab chiqish xizmatlariga o‘zgarganligi kuzatilmoqda.
BPO xizmatlari jami eksportdagi ulushining 2022-yilda 63% dan 2023-yilda 20% gacha kamayganini ko‘rish mumkin, ammo o‘yin ishlab chiqarish kabi yo‘nalishlarda eksportning sezilarli o‘sishini hisobga olgan holda, 15,2 million AQSH dollarini tashkil etdi (ushbu ko‘rsatkich 0,9 million AQSH dollaridan 16,7 baravarga o‘sdi). Dasturiy mahsulotlar eksporti 60 million AQSH dollarini (15,7 million dollardan 3,8 baravarga o‘sdi), texnik qo‘llab-quvvatlash xizmatlari esa 10,8 million AQSH dollarini (1,8 million dollardan 6 baravarga o‘sish) tashkil etdi.
Joriy yilning 1-yarim yilligi natijalariga binoan, 2023-yilning yakunigacha IT eksportning umumiy hajmi 300 million AQSH dollarini tashkil etishi kutilmoqda.
XIZMATLAR HAJMI
Rezidentlar tomonidan ko‘rsatilgan xizmatlarning umumiy hajmi 5,4 trillion so‘mni tashkil etdi. 2022-yilning 1-yarim yilligida xizmatlar hajmi 2,2 trln. so‘mni tashkil etib, 2,4 barobarga o‘sish kuzatildi. Eslatib o‘tamiz, 2022-yilning butun davrida ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 5,8 trln. so‘mni tashkil etgan.
REZIDENTLAR SONI
2023-yilning birinchi yarim yillik yakuniga ko'ra, IT Park rezidentlarining umumiy soni 1424 ta kompaniya boʻlib, ulardan 986 tasi Toshkent shahrida, 438 tasi esa respublika hududlarida roʻyxatga olingan. Ulardan 296 tasi taʼlim kompaniyalari hisoblanadi, 213 tasi xorijiy kapital ishtirokidagi kompaniyalarga toʻgʻri keladi. Birinchi yarim yillikda eksportyor IT-Park rezident kompaniyalari soni 442 taga yetdi, bu o‘tgan yilga nisbatan 2,2 barobar ko‘pdir.
Yilning birinchi yarmida 408 ta kompaniya IT Park rezidenti maqomini olgan bo‘lsa, 200 ta kompaniya ushbu maqomdan, 144 ta kompaniya rezident maqomini olishdan mahrum etilgan. IT-Park rezidentlari maqomidan mahrum etilishiga o‘z majburiyatlarini bajarmaganligi sabab bo‘lgan, xususan, 84 ta kompaniya 2022-yil uchun auditorlik xulosasini taqdim etmagan, qolgan 116 nafar IT-park rezidentlari esa 2023-yil uchun choraklik hisobotini taqdim etmagan. Shu bilan birga, IT-Park rezidentlarga nisbatan imtiyozlar qo‘llashni bekor qilish, ularni davlat byudjetiga to‘lash majburiyatlari tiklangan holda chora-tadbirlar ko‘rish maqsadida soliq organlariga ularning ro‘yxati bilan bildirishnoma yuborildi.
TA’LIM KOMPANIYALAR SONI: 296
XORIJIY KAPITAL ISHTIROKIDAGI KOMPANIYALAR SONI: 213
ISH O'RINLARI SONI: 22 140
Bundan tashqari, taqdim etilayotgan imtiyozlar tufayli IT Park rezidentlari tomonidan joriy yilning birinchi yarmida 4100 dan ortiq ish o‘rni yaratildi. Ish bilan ta’minlanganlarning umumiy soni 22 ming 140 nafardan ortiq mutaxassisni tashkil etdi.
KOMPANIYALAR UCHUN IMKONIYATLAR
KORPORATIV SOLIQ – 0%
IJTIMOIY SOLIQ – 0%
DAROMAD SOLIG’I – 7,5%
XIZMATLAR BO‘YICHA QQS – YO‘Q
2023-yilda O‘zbekistonga yangi IT-kompaniyalarni jalb qilish va mavjud IT Park rezidentlarini yangi bozorlarga chiqishda qo‘llab-quvvatlash maqsadida “Zero Risk”, “Local2Global”, “Global Excellence” kabi yangi dasturlar ishga tushirildi.
Dasturlar dastlabki risklarni kamaytirish, xalqaro IT-autsorsing va BPO kompaniyalarini O‘zbekiston bozoriga jalb qilish uchun global maslahatchilar va “siteselector”lar bilan hamkorlik qilish, shuningdek, mamlakatni yangi autsorsing bozori sifatida tanitish hamda mamlakat brendini yuksaltirish imkonini beradi. Mavjud rezident kompaniyalarga eksport bo‘yicha konsultatsiya xizmatlari uchun kompensatsiya, kompaniya mijozlari uchun O‘zbekistonga to‘liq moliyalashtirilgan sayohat, eksport bo‘yicha murabbiylik dasturi taqdim etiladi.
Bundan tashqari, rezident kompaniyalarga o‘z salohiyatini va xalqaro bozorlarga chiqish imkoniyatini kengaytirish maqsadida Yaponiyadagi “JAPAN IT WEEK”, AQSHda “Plug and Play Silicon Valley Summit”, Hindistonda “INDIASOFT 2023”, Buyuk Britaniyada “BETT”, Shotlandiyadagi “CX Outsourcers Forum”, Irlandiyada “Dublin Tech Summit”, Germaniyada O‘zbekiston-Germaniya Biznes Forumi, BAAda “STEP Conference”, Qirg‘izistonda “Central Asia Game Show” (CAGS), Qozog‘istondagi “Digital Almaty” va boshqa ko‘plab tadbirlarda ishtirok etish imkoniyati berildi.
Shuningdek, O‘zbekistonda IT sohasini rivojlantirish bo‘yicha “Amazon Web Services EMEA SARL” (Germaniya), “Google” (AQSh), “ACIR” (Ispaniya), “Enterprise Singapore” (Singapur), “Singapore Business Federation” (Singapur), “Gemx Technologies” (Singapur), “ASPA” (Koreya), “Daegu Technopark” (Koreya, “Science Park of Mongolia” (Mo‘g‘uliston), “Bandung Technopark”(Indoneziya) hamda “Global 500” (Gruziya, AQSH) va “ITC Iran TVTO” (Eron) kabi kompaniya va tashkilotlar bilan hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan.
IT-Viza. Eslatib o‘tamiz, 2022-yil 1-apreldan boshlab IT-Park rezidentlari qo‘shimcha imtiyoz va preferensiyalarga ega bo‘ldilar. Mutaxassislar va investorlar, shuningdek, IT Park rezidentlarining xorijiy ta’sischilariga 3 yillik IT-Vizasini olish imkoniyati beriladi:
• IT-Parkning xorijiy ta’sischilarining dividendlaridan olinadigan daromad solig‘i stavkasi 10 foizdan 5 foizgacha pasaytirildi;
• Xorijlik mutaxassislarni O‘zbekiston hududida ishlash huquqi uchun ruxsatnoma olmasdan jalb qilish;
• IT-Park rezidentlari ish/xizmatlarni eksport qilishdan tushgan tushumning bir qismi sifatida o‘zlarining xorijiy ta’sischilari va mutaxassislariga dividendlar va ish haqini debet kartalari bo‘yicha xorijiy valyutada to‘lash huquqiga ega bo‘ldilar;
• IT Park rezidentlari virtual ofis xizmatidan foydalanishlari mumkin, bu esa xodimlarga masofadan turib ishlash imkonini beradi va kompaniyani ofis maydonini ijaraga olishdan ozod qiladi. Bundan tashqari, virtual ofisdan foydalanish kompaniyani yuqori soliq xavfi sifatida tasniflash uchun asos bo‘lmaydi.
Kreditlar. Sifatli IT- taʼlimning asosini yaratish va soha qiziquvchilarga, shuningdek, IT Park rezidenti boʻlgan taʼlim muassasalari bitiruvchilariga uskunalar xarid qilish uchun kreditlar berish imkoniyati taqdim etildi. Qarz mablagʻlari 2 yil muddatga taqdim etilib, uning foizi Yoshlar ishlari Agentligi budjeti hisobidan qoplanadi. Asosiy qarzni qarz oluvchining oʻzi toʻlaydi.
Kreditlarni “One Million Uzbek Coders” platformasidagi kurslarni maksimum ikki oy oldin tamomlaganlik sertifikatiga ega boʻlganlar yoki oxirgi 6 oy davomida IT Park rezidenti hisoblangan tashkilotlarning IT sohadagi oʻquv kurslarini muvaffaqiyatli tamomlaganlik haqidagi sertifikatga ega boʻlganlar olishi mumkin.
Taʼlim. Kompleks chora-tadbirlarning amaldagi isboti oʻlaroq, Prezident Shavkat Mirziyoyevning topshirig‘i hamda Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 1-iyundagi 297-sonli (“IT-Park University” raqamli universitetini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi) qaroriga muvofiq mamlakatimizda IT Park University ilk onlayn oliy ta’lim muassasasi tashkil etildi. Yangicha formatdagi oliygoh asoschilari IT Park va “EPAM Systems” kompaniyasi hisoblanadi.
Bundan tashqari, 2022-yilda Oʻzbekistonda “Plug and Play” global innovatsion platformasining texnik markazi ochilgani Oʻzbekiston startap ekotizimlari uchun ajoyib voqea boʻldi.
REJALAR
Yaqin orada, IT Park rezidentlari uchun faoliyat turlarining kengaytirilishi rejalashtirilmoqda, ular qatoriga kreativ iqtisodiyot, kibersport, akseleratorlar kabi yo‘nalishlarda faoliyat yuritayotgan kompaniyalar kiradi. Shuningdek, tashkilot Yaqin Sharq va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida ham vakolatxonalar ochishni rejalashtirmoqda. Qolaversa, IT Park eng yirik korporatsiyalarning mintaqaviy shtab-kvartiralarini O‘zbekistonga jalb etishni ham reja qilmoqda.
-
Ўзбекистонда суд ҳокимияти мустақиллигининг конституциявий-ҳуқуқий кафолатлари
855Ўзбекистонда суд ҳокимияти мустақиллигининг конституциявий-ҳуқуқий кафолатлари
Ўзбекистонда суд ҳокимиятининг алоҳида мустақил ҳокимият тармоғи сифатида фаолият юритишида унинг мустақиллиги кафолатларининг қонун даражасида белгиланиши муҳим аҳамиятга эгадир. Бинобарин, суд ҳокимияти мустақиллигини таъминловчи нормаларнинг конституцияда белгиланишидан асосий мақсад – фуқароларнинг одил судловга бўлган ҳуқуқини амалда кафолатлаш, жамиятда қонун устуворлиги ва адолатни таъминлашдан иборатдир.
Суд ҳокимиятининг алоҳида ҳокимият тармоғи сифатида асосий қонунда белгиланиши халқаро ҳуқуқ нормаларига ҳам тўлиқ мос бўлиб, муайян давлатни ҳуқуқий-демократик давлат тузумига эга эканлигидан, инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари давлат томонидан кафолатланишидан далолат беради. Зеро, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг суд органлари мустақиллигига оид Асосий принципларида суд ҳокимиятининг мустақиллиги ҳар бир давлатнинг Конституцияси ёки қонунларида мустаҳкамланиши лозимлиги белгилаб қўйилган.
Демак, суд ҳокимияти мустақиллигининг ҳуқуқий кафолатлари деганда конституция, қонунлар ҳамда қонуности ҳужжатларида белгиланган судлар фаолиятини ташкил этиш ва суд ишларини юритишда суд органлари ва судьяларнинг мустақиллигини таъминловчи нормалар тушунилади. Хусусан, суд ҳокимияти мустақиллигининг асосий кафолати, авваламбор, Ўзбекистон Конституциясида мустаҳкамланиб, унда Ўзбекистон Республикасида суд ҳокимияти қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятдан, сиёсий партиялардан, фуқаролик жамиятининг бошқа институтларидан мустақил ҳолда иш юритиши белгиланган. Конституциянинг ушбу нормаси суд ҳокимиятининг мустақиллиги унинг алоҳида ҳокимият бўғини сифатида мақомга эгалиги, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилувчи махсус ваколатли орган эканлигидан далолат беради.
Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида суд ҳокимиятига оид нормалар алоҳида бобда белгиланган бўлиб, “суд”, “судья” сўзлари 60 дан ортиқ марта қўлланилган. Хусусан, Конституциямизда суд ҳокимияти – алоҳида давлат ҳокимияти органи (11, 98, 130-140-моддалар), фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари дахлсизлигини таъминловчи кафолат (20-модда), жамиятда адолатни қарор топтирувчи, одил судловни амалга оширувчи махсус орган (27-31-моддалар), инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг кафолати (55-модда) сифатида белгиланган. Мисол учун, Конституциямизнинг 131-моддасида фавқулодда судлар тузилишига йўл қўйилмаслиги тўғрисидаги қоиданинг белгиланганлиги одил судлов фақат Конституцияда белгиланган ваколатли судлар томонидан амалга оширилиши кафолати ҳисобланади. Бу билан суд ҳокимиятининг ҳам институционал, ҳам функционал мустақиллиги кафолатланган.
Суд ҳокимиятининг конституциявий вазифаларидан келиб чиқиб, уни иккита асосий хусусиятини ажратиш мумкин.
Биринчидан, конституциявий бошқарувнинг алоҳида предмети бўлмиш суд ҳокимияти давлат ҳокимиятининг таркибий қисми, унинг алоҳида тармоғи ҳисобланади. Бу эса суд ҳокимияти мустақиллигининг асосий ҳуқуқий кафолатидир.
Жумладан, суд ҳокимиятининг институционал мустақиллиги асослари Конституциянинг 131-моддасида акс эттирилган. Унда суд ҳокимияти муайян тизимга эга эканлиги, судларни ташкил этиш ҳудудийлик (республика, вилоят, туман, шаҳар) ва суд ишларининг тоифасига (конституциявий, фуқаролик, жиноий, маъмурий, иқтисодий, ҳарбий) қараб амалга оширилиши назарда тутилган.
Конституцияда Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди ва Олий судининг ҳуқуқий мақоми, уни ташкил этиш тартиби ва ваколатлари алоҳида белгиланган. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимият ҳужжатларининг Конституцияга мувофиқлиги тўғрисидаги ишларни кўриши (133-модда), Ўзбекистон Республикаси Олий суди эса фуқаролик, жиноий, иқтисодий ва маъмурий суд ишларини юритиш соҳасида суд ҳокимиятининг олий органи ҳисобланиши қайд этилган (134-модда).
Таъкидлаш лозимки, Конституциянинг 132-моддасида Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди Ўзбекистон Республикаси Президентининг тақдимига биноан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати томонидан Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тавсия этган сиёсат ва ҳуқуқ соҳасидаги мутахассислар орасидан, Қорақалпоғистон Республикасининг вакилини қўшган ҳолда сайланиши қайд этилган бўлса, судларни ташкил этиш ва уларнинг фаолият кўрсатиш тартиби қонунда белгиланиши (131-модда) қайд этилган.
Бундан ташқари, Конституцияда суд ҳокимиятининг асосий функцияси ва мутлақ ваколати сифатида унга одил судловни амалга ошириш орқали фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш вазифасининг юклатилганлиги унинг функционал мустақиллигини белгилаб беради.
Бу борада судьяларнинг мустақиллиги ва фақат қонунга бўйсунишлари тўғрисидаги конституциявий принцип муҳим аҳамиятга эга, чунки адолатли суд қарори фақат ҳар томонлама мустақиллиги таъминланган судья томонидан қабул қилиниши мумкин. Шунинг учун Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 136-моддасида судьялар мустақил эканлиги, фақат қонунга бўйсунишлари, судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмаслиги ва бундай аралашиш қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлиши каби муҳим нормалар мустаҳкамлаб қўйилган.
Суд ҳокимиятининг мустақиллиги унинг томонидан қабул қилинган қарорларнинг бошқа органлар томонидан қайта кўриб чиқилмаслиги ҳамда мажбурий ижро этилиши билан ҳам кафолатланади. Хусусан, Конституциянинг 134-моддаси иккинчи қисмида Ўзбекистон Республикаси Олий суди томонидан қабул қилинган ҳужжатлар қатъий ва Ўзбекистон Республикасининг барча ҳудудида бажарилиши мажбурийлиги, 138-моддасида эса суд ҳокимиятининг ҳужжатлари барча давлат органлари ва бошқа ташкилотлар, мансабдор шахслар ҳамда фуқаролар учун мажбурийлиги белгилаб қўйилган.
Судлар фаолиятининг судьялар ҳамжамияти томонидан ташкил этилиши, бошқарилиши ва назорат қилиниши суд ҳокимияти мустақиллигини амалда таъминлашнинг асосий кафолатларидан ҳисобланади. Cудьялар манфаатларини ифодаловчи судьялар ҳамжамияти органлари судьялар мустақиллигини таъминловчи муҳим институт ҳисобланади, зеро, судьялар ҳамжамияти ўзининг органлари орқали судларни ташкил этиш ва фаолият юритишига фаол таъсир кўрсатади. Европа Иттифоқи Вазирлар Қўмитасининг СМ Rec(2010)12-сонли тавсиялари ҳамда Европа судьялари Маслаҳат Кенгашининг 10-сонли хулосасида ҳам судьялар ҳамжамияти органларини тузишдан асосий мақсад судлар ва алоҳида судьялар мустақиллигини таъминлаш ва бу орқали суд тизимининг самарали фаолият кўрсатишини рағбатлантириш эканлиги таъкидланган.
Ўзбекистон Республикасида судьялар ҳамжамияти органи сифатида Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши эътироф этилиб, унга суд ҳокимиятининг мустақиллиги конституциявий принципига риоя этилишини таъминлашга кўмаклашувчи конституциявий орган мақоми берилган. Судьялар олий кенгашининг суд ҳокимияти мустақиллигини таъминлашдаги роли унинг фаолиятини мустақил тарзда олиб боришни кафолатлайдиган демократик принциплар асосида ташкил этилганига бевосита боғлиқ. Бунда Судьялар олий кенгаши фаолиятини холис амалга ошириш, унинг аъзолари мустақиллигини таъминлаш бўйича зарур ҳуқуқий кафолатлар қонунда белгиланиши муҳим ҳисобланади. Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 135-моддасида Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши судьялар ҳамжамиятининг мустақил органи бўлиб, у судьялар корпусининг шакллантирилишини, суд ҳокимияти мустақиллигининг конституциявий принципига риоя этилишини таъминлаши белгиланди.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг 2021 йил 20 сентябрдаги ЎРҚ-717-сон Қонуни билан “Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши тўғрисида”ги Қонунга қўшимчалар киритилиб, унинг мустақиллигини янада мустаҳкамлашга ҳамда фаолиятини такомиллаштиришга қаратилган муҳим нормалар белгиланди. Жумладан, Қонунда Кенгаш таркибига ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар вакилларининг тасдиқланиши мумкинлиги ҳақидаги норма бекор қилинди, Кенгаш тузилмасида Судьялар дахлсизлигини таъминлаш ва коррупциянинг олдини олиш бўйича суд инспекцияси тузилди. Кенгаш зиммасига Кенгаш ҳамда суд тизимининг фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш бўйича чора-тадбирларни кўриш, раҳбар судьялик лавозимларига кўрсатиш учун муносиб судья кадрларни танлаб олиш, уларни рағбатлантириш ва мукофотлаш масаласи юзасидан ташаббус кўрсатиш, судья лавозимида бўлишнинг энг юқори ёшини узайтириш масаласини ҳал этиш, судьяларга нисбатан хизмат текширувини ўтказиш тартибини белгилаш, Судьялар олий малака ҳайъати қарорлари устидан берилган шикоятларни кўриб чиқиш, судьялар фаолиятини очиқ ва шаффоф электрон рейтинг дастури асосида баҳолаш мезонларини тасдиқлаш каби вазифалар ҳам юклатилди.
Суд органларининг институционал мустақиллиги таъминланганидан қатъи назар, ҳар бир алоҳида ҳолатда ишнинг судда адолатли ва қонуний кўриб чиқилишини таъминлаш учун етарли асос бўла олмайди. Судьялар иш юритувидаги ишлар бўйича тегишли қарорлар чиқаришда шахсий мустақилликка эга бўлмаса, уларнинг одил судловни амалга ошириш ҳуқуқи бузилади. Шунинг учун суд ҳокимияти институционал мустақилликка эга бўлиши, судьялар эса ички ва ташқи жиҳатдан шахсий мустақиллик кафолатларига эга бўлиши муҳим шарт ҳисобланиб, уларнинг мажмуи қонуний ва холис одил судловни таъминлашга асос бўлади.
Судьялар мустақиллигини таъминлаш, авваламбор, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини одил судловни амалга ошириш орқали ҳимоя қилишни кафолатлаш, уларни адолатсиз ва ўзбошимча судловдан муҳофаза қилиш ҳамда одил судлов фаолиятининг қонунийлигини таъминлаш мақсадини кўзлайди. Демак, судьяларнинг мустақиллиги ижтимоий зарурат бўлиб, давлат ва жамият манфаатларига хизмат қилади. Шунга кўра судьяларни ташқи ва ички таъсирлардан ҳимоясини таъминловчи зарур ҳуқуқий кафолатларни белгилаш, судлар фаолиятини қўллаб-қувватлаш, барча органлар ва фуқаролар томонидан ҳурмат қилинишини таъминлаш давлат зиммасидаги муҳим вазифа ҳисобланади. Бундай кафолатлар судьяларни лавозимга тайинлаш, бошқа судга ўтказиш, судьялик лавозимида бўлиш, дахлсизлик, жавобгарликка тортиш, лавозимидан озод этиш, рағбатлантириш бўйича махсус тартибларнинг амал қилишини назарда тутади.
Хусусан, Ўзбекистон Конституциясининг 136-моддасида судьялар мустақиллигининг асосий кафолатлари белгиланган бўлиб, унга кўра судьялар фақат Конституция ва қонунга бўйсунишлари, уларнинг одил судловни амалга оширишга доир фаолиятига ҳар қандай тарзда аралашишга йўл қўйилмаслиги ва бундай аралашиш қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлиши, судьялар муайян ишлар бўйича ҳисобдор бўлмасиги, судьялар дахлсиз эканлиги, давлат судьянинг ва унинг оила аъзоларининг хавфсизлигини таъминлаши, судьяни муайян ишнинг муҳокамасидан четлаштиришга, унинг ваколатларини бекор қилишга ёки тўхтатиб туришга, бошқа лавозимга ўтказишга фақат қонунда белгиланган тартибда ва асосларга кўра йўл қўйилиши, суднинг қайта ташкил этилиши ёки тугатилиши судьяни лавозимидан озод этиш учун асос бўлиб хизмат қилиши мумкин эмаслиги қайд этилган.
Бундан ташқари, “Судлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Қонунига кўра судьялар мустақиллиги лавозимга сайлаш (тайинлаш) ва ундан озод қилиш, дахлсизлик, одил судловни амалга оширишдаги қатъий таомил, судьялар маслаҳатининг сир тутилиши ва уни ошкор қилишни талаб этишнинг тақиқланиши, судга ҳурматсизлик ёки суд ишларига аралашганлик, судьялар дахлсизлигини бузганлик учун жавобгарлик, судьяга давлат ҳисобидан муносиб моддий ва ижтимоий таъминот бериш орқали таъминланади.
Суд ҳокимияти мустақиллигини таъминловчи омиллардан яна бири – бу молиявий мустақиллик бўлиб, моддий-техник жиҳатдан таъминланганлик судлар фаолиятига ташқи таъсирни камайтириш, одил судловни холис амалга ошириш, суд тизимида коррупциянинг олдини олиш, малакали ва билимли судьялар корпусини шакллантириш, суд ҳокимияти нуфузини ошириш, аҳолининг судларга бўлган ишончини мустаҳкамлашда муҳим ўрин эгаллайди. Шу нуқтаи назардан суд ҳокимиятининг молиявий мустақиллиги ўз эҳтиёжлари учун етарли пул маблағларига эга бўлиш, улардан мустақил фойдаланиш, судьялар мақомига муносиб бўлган моддий-техник ва ижтимоий таъминлашни, шунингдек ушбу кафолатларни қонунда белгилашни назарда тутади. Суд органлари мустақиллигининг асосий принципларини самарали амалга ошириш Тартибида ҳам давлатларга суд тизимининг самарали ишлаши учун тегишли ресурсларни ажратиш, зарур техник ходимлар ва жиҳозлар билан таъминлаш, судьяларни тегишли шахсий хавфсизлик, иш ҳақи, тўловлар билан таъминлаш мажбурияти юкланган.
Шу боис, Ўзбекистон Конституциясида суд ҳокимияти молиявий мустақиллигининг зарур ҳуқуқий асосларининг белгилангани ушбу соҳада судлар мустақиллигини ҳуқуқий жиҳатдан кафолатланишига замин яратади. Хусусан, Ўзбекистон Конституциясининг 140-моддасига мувофиқ судларнинг фаолиятини молиялаштириш фақат Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджетидан амалга оширилади ҳамда у одил судловни тўлиқ ва мустақил амалга ошириш имкониятини таъминлаши керак.
Хулоса ўрнида таъкидлаш мумкинки, Ўзбекистон Республикаси Конституциясида назарда тутилган ўзбек давлатчилигини ташкил этишнинг ўзига хос хусусияти суд ҳокимияти мустақиллигининг асосий пойдевори ҳисобланади. Зеро, Конституцияда суд ҳокимияти мустақиллигини таъминловчи зарур кафолатларнинг белгиланиши суд органларининг бошқа давлат органларидан холи ва мустақил фаолият юритишини, одил судловнинг қонуний ва адолатли амалга оширилишини кафолатлайди.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди ҳузуридаги
Судялар Олий мактаби директорининг илмий ва
ахборот-таҳлил ишлари бўйича маслаҳатчиси -
Ишбилармонлик муҳити кўрсаткичи сезиларли ўсишни кўрсатди ва 2023 йил март ойидан бошлаб энг максимал кўрсаткични янгилади” мавзусидаги аналитик мақола ўзбек, рус ва инглиз тилларда
1057ИТИМ: Ишбилармонлик муҳити кўрсаткичи сезиларли ўсишни кўрсатди ва 2023 йил март ойидан бошлаб энг максимал кўрсаткични янгилади
Июль ойида ишбилармонлик муҳитининг жамланган кўрсаткичи июнь ойидаги 57 пунктга нисбатан 65 пунктни ташкил этди. Қишлоқ хўжалиги ва хизмат кўрсатиш соҳасидаги вазият яхшиланишда давом етди ва компания баҳоси йил бошидан бери енг юқори даражага етди. Жорий талаб сметалари барқарорликни намойиш етиб, ижобий зонада қолди. Бизнеснинг нарх тахминлари бироз камайди.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази томонидан ўтказилган сўров натижаларига кўра, июль ойида Ўзбекистонда ишбилармонлик муҳитининг ҳолати сезиларли даражада яхшиланди.
Июль ойида ишбилармонлик муҳитининг жамланган кўрсаткичи ўтган ойга нисбатан 8 пунктга кўтарилиб, 65 пунктни ташкил этди, ўтган йилга нисбатан ўсиш 12 пунктни ташкил этди, бу мамлакатдаги ишбилармонлик муҳитининг ҳолатини ижобий деб баҳолайди.
Ишбилармонлик муҳити кўрсаткичлари динамикаси
Хулоса индикаторнинг ўсишига қишлоқ хўжалиги секторидаги ижобий динамика сезиларли таъсир кўрсатди, бунда ўсиш 15 пункт (55 пунктдан 70 пунктгача) ва хизмат кўрсатиш соҳасида — 7 пункт (60 пунктдан 67 пунктгача) ташкил этди. Саноат (54 пунктдан 58 пунктгача) ва қурилиш (61 пунктдан 64 пунктгача) соҳасида бироз камроқ сезиларли ўсиш қайд этилди.
Бизнеснинг жорий ҳолатини баҳолаш июль ойида бирданига 10 пунктга ошди ва 52 пунктни ташкил этди, бу қишлоқ хўжалиги (47 пунктдан 59 пунктгача) ва хизматлар (43 пунктдан учун 55 пунктгача) соҳасида сезиларли яхшиланиш билан изоҳланади.
Шундай қилиб, "бизнеснинг ҳозирги ҳолати ёмонлашди" деган салбий баҳоларнинг улуши тахминан 3%га (12 %дан 9%гача) камайди ва ўз бизнесининг ижобий ҳолатини "яхши" деб қайд этган респондентларнинг улуши 46% даражасида ўзгаришсиз қолди.
Июнь-июль ойларида ўз ходимлари сонини оширган корхоналар улуши 5%га камайди ва 19%ни ташкил этди. Товарлари/хизматларига бўлган талабнинг ўсишини қайд этган корхоналар сони 3%га (45 дан 42%гача) камайди.
Ривожланиш истиқболлари бўйича бизнес оптимизми яхшиланди
Келгуси 3 ойда ривожланиш истиқболлари бўйича бизнеснинг тахминлари ўтган йилги 69 баллга нисбатан 5 пунктга кўпайиб, 79 пунктни ташкил этди. Энг катта оптимизм қишлоқ хўжалигида қайд этилди - бирданига 18 пунктга (63 дан 81 баллгача) ошди.
Шундай қилиб, келгуси 3 ой ичида бизнеснинг умумий ҳолати яхшиланишини кутаётган компанияларнинг ижобий баҳолари сони деярли ўзгармаганлиги ва 73%дан юқори даражада сақланиб қолганлиги аниқланди. Талабни баҳолаш барқарорликни кўрсатди, Ўзбекистон компанияларининг 71%и ижобий динамикани қайд этди. Ходимлари сонини кўпайтиришни режалаштирган корхоналар эса 12%га (68%дан 56%гача) сезиларли даражада камайди.
Сўров натижаларига кўра, кейинги 3 ой ичида ўз товар/хизматлари нархининг ошишини кутаётган тадбиркорларнинг улуши 2%га камайди.
Умуман олганда, жорий вазиятнинг қийматлари ва июль ойидаги кутилмалар ўртасидаги боғлиқлик иқтисодий ривожланишнинг ижобий тенденцияси кейинги 3 ойда ҳам давом этишини англатади.
Кўрсаткичларни яхшилаш омили сифатида бизнес юритишдаги тўсиқларни камайтириш.
Агар май ойида тўсиқларга дуч келган тадбиркорлар сони 46%ни ташкил этган бўлса, июнь ва июль ойларида бу кўрсаткич 42%ни ташкил этди.
Шундай қилиб, молиялаштиришга киришда қийинчиликларни қайд этган респондентларнинг улуши 5%га (15%дан 10%гача) камайди ва 4%га юқори солиқ ставкалари ва солиқ маъмуриятчилигига нисбатан салбий баҳолар мос равишда 9%гача камайди.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази ҳар ойда ишбилармонлик муҳити, хизматлар ва тадбиркорлик фаоллигини ўрганиш натижалари бўйича бир қатор ахборот-таҳлилий материалларни нашр этади. Сўровлар ва ҳудудлар фаолиятини мониторинг қилиш асосида хўжалик юритувчи субъектлар ҳолатини қисқа муддатли сифатли баҳолаш амалга оширилади. 2023 йилдан бошлаб Ўзбекистондаги ишбилармонлик муҳити кўрсаткичлари тўғрисидаги маълумотлар вақти-вақти билан Trading Economics ахборот порталида эълон қилинади.
ЦЭИР: Индикатор бизнес-климата в Узбекистане показал заметный рост, обновив максимум за период с марта 2023 года
Сводный индикатор деловой среды в июле составил 65 пункта против 57 в июне. Продолжилось улучшение ситуации в сфере сельского хозяйства и услуг, оценки компаний достигли максимального уровня с начала года. Текущие оценки спроса остались в позитивной зоне, демонстрируя стабильность. Ценовые ожидания бизнеса немного снизились.
Индикатор бизнес-климата в июле в Узбекистане оценивается положительно, что показали результаты опроса предпринимателей, проведенного Центром экономических исследований и реформ (ЦЭИР).
По итогам проведенного ЦЭИР опроса, в июле сводный индикатор бизнес-климата повысился по сравнению с предыдущим месяцем на 8 пунктов до 65, относительно прошлого года рост составил 12 пунктов, что оценивает состояние бизнес-климата в стране как положительное.
Динамика индикатора бизнес-климата
На рост сводного индикатора значительное влияние оказала положительная динамика в секторе сельского хозяйства, где рост составил 15 пунктов (с 55 до 70 пункта) и сфере услуг — 7 пунктов (с 60 до 67 пункта) Чуть менее заметный рост отмечен в промышленности (с 54 до 58 пункта) и строительстве (с 61 до 64 пункта).
Все индикаторы текущего состояния бизнеса показали рост.
Оценки текущего состояния бизнеса в июле повысились сразу на 10 пунктов и составили 52, что объясняется заметным улучшением в сфере сельского хозяйства (с 47 до 59 пункта) и услуг (с 43 до 55 пункта).
Так, доля негативных оценок «текущее состояние бизнеса ухудшилось» сократилась примерно на 3% (с 12 до 9%), а доля респондентов, отметивших положительное состояние своего бизнеса как «хорошее» осталась без изменений на уровне 46%.
С июня по июль доля предприятий, которая увеличила количество своих работников, сократилась на 5% и составила 19%. На 3% (с 45 до 42%) стало меньше предприятий, отметивших рост спроса на их товары/услуги.
Оптимизм бизнеса касательно перспектив развития улучшился.
Оценки ожиданий бизнеса касательно перспектив развития в ближайшие 3 месяца повысились на 5 пунктов до 79, против прошлогодних 69 пунктов. Наибольший оптимизм отмечен в секторе сельского хозяйства — сразу на 18 пунктов (с 63 до 81 пункта).
Так было выявлено, что количество благоприятных оценок компаний, ожидающих улучшения общего состояния бизнеса в ближайшие 3 месяца практически, не изменилось и осталось на достаточно высоком уровне, превысив 73%. Оценки спроса показали стабильность, о положительной динамике сообщили 71% узбекских компаний. А предприятий, которые планируют увеличить число работников стало заметно меньше на 12% (с 68 до 56%).
Согласно данным опроса, доля предпринимателей ожидающих повышения цен на их товары/услуги в ближайшие 3 месяца сократилась на 2%.
В целом, взаимоотношение значений текущей ситуации и ожиданий в июле означает, что положительная тенденция в развитии экономики сохранится в ближайшие 3 месяца.
Сокращение препятствий в ведении бизнеса, как фактор улучшения в индикаторах.
Если в мае число предпринимателей, которые сталкивались с барьерами составило 46%, то в июне и июле — 42%.
Так, доля респондентов, которые отметили трудности в доступе к финансированию снизилась на 5% (с 15 до 10%) и на 4% стало меньше негативных оценок касательно высоких налоговых ставок и налогового администрирования до 9% соответственно.
Напомним, что начиная с 2023 года информация об индикаторах бизнес-климата в Узбекистане публикуется на информационном портале Trading Economics
CERR: The business climate indicator showed a noticeable increase, updating the maximum for the period from March 2023
The composite indicator of the business environment in July was 65 points against 57 in June. The situation in the field of agriculture and services continued to improve, and company valuations reached the highest level since the beginning of the year. Current demand estimates remained in the positive zone, demonstrating stability. Business price expectations have decreased slightly.
The state of the business climate in Uzbekistan improved markedly in July, according to the results of the CERR survey.
In July, the consolidated business climate indicator increased by 8 points compared to the previous month to 65, compared to last year, the growth was 12 points, which assesses the state of the business climate in the country as positive.
Dynamics of the business climate indicator
The growth of the consolidated indicator was significantly influenced by the positive dynamics in the agriculture sector, where the growth was 15 points (from 55 to 70 p.) and the service sector — 7 points (from 60 to 67 p.). Slightly less noticeable growth was noted in industry (from 54 to 58 p.) and construction (from 61 to 64 p.).
All indicators of the current state of the business showed growth
Estimates of the current state of business in July immediately increased by 10 points and amounted to 52, which is explained by a noticeable improvement in agriculture (from 47 to 59 p.) and services (from 43 to 55 p.).
The share of negative assessments of "the current state of business has deteriorated" decreased by about 3% (from 12 to 9%), and the share of respondents who noted the positive state of their business as "good" remained unchanged at 46%.
From June to July, the share of enterprises that increased the number of their employees decreased by 5% and amounted to 19%. By 3% (from 45 to 42%) there were fewer enterprises that noted an increase in demand for their goods/services.
Business optimism regarding development prospects has improved
Estimates of business expectations regarding the prospects for development in the next 3 months increased by 5 points to 79, against last year's 69 points. The greatest optimism was noted in the agricultural sector by 18 points at once (from 63 to 81 points).
It was detected that the number of favorable assessments of companies expecting an improvement in the general state of business in the next 3 months practically did not change and remained at a fairly high level, exceeding 73%. Estimates of demand showed stability, 71% of Uzbek companies reported positive dynamics. And the number of enterprises that plan to increase the number of employees has become noticeably less by 12% (from 68 to 56%).
According to the survey, the share of entrepreneurs expecting an increase in prices for their goods/services in the next 3 months decreased by 2%.
In general, the relationship between the values of the current situation and expectations in July means that the positive trend in economic development will continue in the next 3 months.
Reduction of obstacles in doing business as a factor of improvement in indicators
If in May the number of entrepreneurs who faced barriers was 46%, then in June and July it was 42%.
So, the share of respondents who noted difficulties in accessing finance decreased by 5% (from 15 to 10%) and by 4% there were fewer negative assessments regarding high tax rates and tax administration to 9%, respectively.
The Center for Economic Research and Reforms (CERR) publishes monthly a series of information and analytical materials based on the results of a survey of the business climate of the real sector and the service sector and monitoring of business activity in the regions. Short-term qualitative assessments of the state of the business are conducted on the basis of surveys. Since January 2023, the Business Climate Index of Uzbekistan is periodically being published on the international economic portal Trading Econ
