Yangiliklar - O‘zbekiston Respublikasining Belgiya Qirolligidagi elchixonasi

Ислоҳотларнинг ҳудудлардаги натижадорлиги таҳлил қилинди

517

Как пишет пресс-служба главы нашего государства, в нашей стране нет сферы или отрасли, которая бы не была охвачена программой реформ. В частности, за последние 3 года было принято более 400 указов и постановлений по развитию всех регионов, сфер и отраслей.

Неизменное требование главы нашего государства – сделать так, чтобы люди чувствовали перемены в своей повседневной жизни. Соответственно ведется оценка эффекта реформ для жизни населения.

Одно из таких комплексных изучений было проведено недавно в Самаркандской области. Большинство опрошенных высоко оценили активность помощников хокимов, сдвиги в сферах образования, здравоохранения, доступа к интернету, общественному транспорту.

Вместе с тем ими открыто указано на проблемы на местах и сферы, в которых преобразования продвигаются медленно. В частности, имеются недостатки в таких вопросах, как эффективное использование земли и воды, электро-, газоснабжение и питьевое водоснабжение, выделение земельных участков. Например, в народные приемные Самарканда поступило более 15 тысяч обращений, связанных с обеспечением населения и предприятий электроэнергией, сжиженным газом и углем.

На совещании всесторонне проанализирована эффективность реформ в районах и городах, актуальные вопросы, поднятые населением и предпринимателями, высказаны предложения.

В частности, говорилось о необходимости продолжения административных реформ, оптимизации числа госслужащих, правильного распределения местных бюджетов. Требуются долгосрочные гарантии земельных прав, сокращение государственного вмешательства и улучшение финансовых услуг в сельском хозяйстве. Совершенствуются системы снабжения энергоресурсами, кадастра, дорог и коммунального хозяйства.

Президент особо отметил необходимость доведения всех реформ до низового уровня, нацелив их в первую очередь на повышение благосостояния населения.

Констатировав, что выявленные в Самаркандской области проблемы характерны и для других регионов, глава государства поручил правительству принять меры по их изучению и решению с выездом на места.

Ўзбекистон Президентининг Жўқорғи Кенгес депутатларига мурожаати

318

Dear Compatriots and Deputies of Jokary Kenes!

Today, I appeal to all those who are not indifferent to the fate and future of our dear Motherland; peace and stability in our precious land.

The alarming events that took place in the Republic of Karakalpakstan has caused pain in the heart of every one of us, for all citizens of Uzbekistan.

As you well know, these days are important for the continuation of the political process in our country – the national discussion of amendments and additions to the Constitution of the Republic of Uzbekistan.

The constitutional reform was initiated to further the country’s socio-political and socio-economic development, ensuring citizens’ rights and freedoms, and implementing the noble idea – « The human interests are above all!»

Despite the creation of conditions for the free expression of will and opinions of citizens based on democratic principles and legal norms, under the pretext of disagreement with the constitutional reforms, the certain forces, for their own selfish purposes, are trying to destabilize the situation in Uzbekistan, choosing the path of aggression and violence.

The destructive forces, using proven technologies of spreading a fake information and opportunities of social networks, purposefully involve citizens in unconstitutional activities.

Their main goal is to split society, reduce trust in the state’s creative policy and damage Uzbekistan’s territorial integrity.

As previously reported, on July 1, 2022, in Nukus, under cover of populist slogans, manipulating the consciousness and trust of citizens, a group of people, contrary to the legitimate demands of the authorities, organized unrest and attempted to seize the buildings of the local government.

On July 2, 2022, despite demands to stop disturbing public order, these persons continued their destructive actions in the main streets of the administrative center of the Republic.

Moreover, some participants in the events tried to provoke clashes with law enforcement officers, force their way into the guarded areas, and pelt the buildings with stones and other objects.

As they moved through the streets, rioters have inflicted significant damage to the infrastructure, breaking windows and setting fire to buildings. In order to seize weapons, several groups attempted to storm the buildings of the Nukus Department of Internal Affairs and the National Guard Department.

Taking advantage of their relative numerical superiority, they have attacked law enforcement officers, beating them with particular cruelty and inflicting severe bodily injuries.

Unfortunately, there were casualties among civilians and law enforcement officers.

In order to ensure the safety of citizens, to protect their rights and freedoms, and restore the rule of law, in accordance with the Constitution and the Law of the Republic of Uzbekistan «On the State of Emergency», I have signed a decree on introducing a state of emergency on the territory of the Republic of Karakalpakstan from July 3 to August 2, 2022.

I hope that during the implementation of this Decree, the multi-ethnic people of Karakalpakstan will mobilize all their strength and capabilities, and unite for the sake of peace and stability, ensuring civil accord – the basis of the well-being and prosperity of the country.

Dear compatriots!

I want to emphasize once again that the draft of the Constitutional Law “On Amendments and Additions to the Constitution of the Republic of Uzbekistan” has been made public and is under public discussion. It will be amended and finalized based on the proposals and opinions of the people of Uzbekistan.

Then the draft will be submitted to a referendum in the Republic of Uzbekistan, and our citizens will express their will by free voting. Only after this will the amendments and additions to the Constitution of the Republic of Uzbekistan acquire legal force.

This approach fully meets the principle that “The people is the sole source and author of the Constitution”. And our compatriots can proudly say: “The Constitution of New Uzbekistan is my Constitution”.

The process of discussing amendments and additions to the Constitution continues. At the meeting with Deputies of Jokargy Kenes, the representatives of the elderly and activists of Karakalpakstan, taking into consideration the study of opinions of residents of the Republic, I have proposed to leave without changes the acting versions of articles 70, 71, 72, 74, 75 of the Constitution of the Republic of Uzbekistan, concerning the legal status of the Republic of Karakalpakstan.

The Legislative Chamber of the Oliy Majlis will consider this issue in the coming days.

Dear Deputies and residents of Karakalpakstan!

As you well know, in recent years, we have worked together on large-scale constructive work to ensure the comprehensive social, economic, cultural and innovative development of Karakalpakstan. Its practical results are felt today by every resident of the country.

For the last five years, about 11 trillion Uzbek soums have been allocated to the local budget of this region. The program of social protection of the population is consistently implemented. Much work is being done to reduce poverty.

In particular, material assistance was provided for approximately 65,000 families included in the «Iron Book», 17,000 families with disabled children under the age of 16, and those who lost their breadwinners.

By 2020 alone, the total per capita income in Karakalpakstan has increased almost three times.

Over the past five years, the volume of construction work has increased 3.5 times. Dozens of new industrial enterprises, modern agricultural clusters and joint ventures were created. In addition, thousands of facilities were built, reconstructed and repaired in the Republic, including kindergartens, general education and specialized schools, universities, health, science, culture and sports institutions.

Since 2017, preschool enrollment has risen from 32 per cent to 75 per cent.

Under the «Obod Kishlok» and «Obod Makhalla» programs, the Republic of Karakalpakstan has extensively worked to develop social infrastructure, providing the population with electricity, natural gas and portable water, and improving irrigation and reclamation networks.

The active work on protecting and restoring the ecological system and sustainable social and economic development of the Aral Sea region is being carried out. In particular, once backward Muynak has acquired a completely new appearance and turned into a modern, dynamically developing region.

The area of 1,733,000 hectares of greenery has been planted on the dried-up part of the Aral Sea. A five-year national program to restore flora and fauna of the region is being developed. For the first time, the issue of its development is defined as a priority of state policy. The Aral Sea area problem is regularly raised from high international tribunes.

I firmly state that the positive changes in Karakalpakstan will continue to be carried out at an accelerated pace.

After all, the fate of Karakalpakstan is the fate of Uzbekistan, and the happiness and well-being of the Karakalpak people is the happiness and well-being of the entire Uzbek people.

I believe in the wisdom of the people of Karakalpakstan, hardened in the trials of life. I urge them to show prudence, not to yield to provocations, including those of external hostile forces and movements, and not to become their victims.

The calls for separatism, mass disorders, forceful methods of confrontation with the authorities will be strictly suppressed under the current legislation, and the perpetrators will face inevitable punishment.

I am convinced that in this difficult period the hard-working, wise, noble and generous people of Karakalpakstan will continue to adhere to the inviolable values of unity and indivisibility of the fates of the Uzbek and Karakalpak peoples.

What has happened calls us to be even more vigilant and attentive. Today as never before, we need a strong will, solidarity and unanimity for the sake of peace and harmony in our native Uzbekistan, for the sake of the future of our children and grandchildren.

I would like to take this opportunity to address all my fellow compatriots who consider Uzbekistan their Motherland, our respected fathers and mothers, our dear brothers and sisters, and our youth.

It is no secret that tough competition, threats as interethnic and inter-confessional conflicts, separatism, nationalism and radicalism are on the rise in various regions of the world.

In such an alarming situation, strengthening friendship and harmony between the representatives of different nations and religions, ensuring stable and continuous development in our beautiful country, and increasing the creative potential of our people and their confidence in the future is not only a task but also a human duty of each and every one of us, primarily of leaders and decision-makers.

This is the only way for us to respond to all modern challenges and threats, develop a steadfast immunity to various destructive ideas in our society, especially in our young people, to achieve even higher results, and keep the path of democratic reforms chosen by our people.

Dear Compatriots!

All of us share the same Motherland. We are united by one great goal – peace in our Motherland, the country’s prosperity, and the people’s well-being.

Together we will surely build a new Uzbekistan and a new Karakalpakstan.

I am sure that our brave and noble people, who have overcome many difficult trials in their history, will achieve these great goals.

Азиз дўстлар! Ўзбекистон Республикасининг Бельгия Қироллигидаги Элчихонаси сизларни ва сиз орқали оила аъзоларингизни муборак Қурбон ҳайит байрами муносабати билан табриклайди. Сизга ва оилангизга тинчлик-хотиржамлик, сиҳат-саломатлик, меҳр-оқибат ва фаровонлик тилайди.

548

Азиз дўстлар!

Ўзбекистон Республикасининг Бельгия Қироллигидаги Элчихонаси сизларни ва сиз орқали оила аъзоларингизни муборак Қурбон ҳайит байрами муносабати билан табриклайди.

Сизга ва оилангизга тинчлик-хотиржамлик, сиҳат-саломатлик, меҳр-оқибат ва фаровонлик тилайди.

Дорогие друзья!

Посольство Республики Узбекистан в Королевстве Бельгия поздравляет вас и в вашем лице членов вашей семьи с праздником Курбан-байрам. Желает вам и вашей семье мира, здоровья, добра и благополучия.

Chers amis!

L'Ambassade de la République d'Ouzbékistan au Royaume de Belgique vous félicite ainsi que les membres de votre famille à l'occasion de l'Aïd al-Adha. Nous vous souhaitons, à vous et à votre famille, paix, santé, bonheur et prospérité.

Ўзбекистон Республикаси Прокуратураси хабарномаси

525

Информационное сообщение

Генеральной прокуратурой ведется предварительное следствие по уголовному делу, возбужденному по части 4 статьи 159 Уголовного кодекса Республики Узбекистан в связи с массовыми беспорядками, совершенными в Республике Каракалпакстан.

На сформированную следственную группу Генпрокуратуры возложена задача по выявлению всех фактов случившихся происшествий, проведению следственных действий беспристрастно и в строгом соответствии с законодательством.

В рамках уголовного дела в порядке статьи 277 Уголовно-процессуального кодекса задержаны 14 человек.

В частности, Тажимуратову Д.М. и Турданову А.Т. предъявлено обвинение по соответствующим статьям Уголовного кодекса. В их отношении решением суда применена мера пресечения в виде заключения под стражу.

В действиях Каллыхановой Л.О. установлены признаки преступлений, посягающих на общественную безопасность. Она привлечена в качестве подозреваемой по делу и в процессуальном порядке задержана.

Взято под особый контроль обеспечение уважения чести и достоинства лиц, участвующих в деле, недопущение пыток, насилия и других жестоких или унижающих честь и достоинство человека действий.

Следственные действия проводятся с полным обеспечением прав подозреваемых и обвиняемых на защиту, в местах содержания
им обеспечены все условия, предусмотренные законом. Жалоб по поводу здоровья и условий их содержания не имеется.

Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги матбуот хизмати томонидан “Ўзбекистон ва ЕИ ўртасидаги ҳамкорлик янги босқичга кўтарилмоқда” мавзусидаги мақола матни ўзбек, рус ва инглиз тилларида йўлланмоқда.

530

Cooperation between Uzbekistan and the EU is reaching a new level

On July 6 this year, the initialing ceremony of the Enhanced Partnership and Cooperation Agreement between the Republic of Uzbekistan and the European Union took place in Brussels. The event was attended Deputy Prime Minister - Minister of Investments and Foreign Trade of the Republic of Uzbekistan Sardor Umurzakov – from the Uzbek side and Head of the Cabinet of the EU High Representative Pedro Serrano – from the European side.

The new agreement is intended to replace the existing Partnership and Cooperation Agreement (PCA) between Uzbekistan and the EU of 1996 and bring bilateral cooperation to a qualitatively new level.

The current PCA mainly contains provisions on political dialogue, cooperation in the fields of democracy, human rights, promotion of cultural ties, financial and technical cooperation, investment, trade in goods and services, as well as intellectual property protection.

The SRPS covers a wider range of issues. Among them provisions related to trade and related issues, including customs administration, technical regulation, sanitary and phytosanitary measures, competition, dispute settlement and other areas. In addition, the range of cooperation in the areas of investment cooperation, trade in goods, services and intellectual property has been significantly expanded by including the fundamental rules of the World Trade Organization.

Also Agreement includes such new areas as foreign policy, security, conflict prevention and crisis management, personal data protection, asylum and border management, combating illegal migration, organized crime and corruption, countering terrorism.

It should be noted that this Agreement is no longer a framework, but creates a full-fledged mechanism for comprehensive cooperation between Uzbekistan and the EU, including in the field of trade and economic cooperation.

Negotiations on the EPCA project were started in February 2019 and completed at the end of June 2022. During this period, 10 rounds of negotiations and more than 150 meetings were held – both at the level of experts, chief negotiators, and members of the government.

Undoubtedly, the EPCA will contribute to the further integration of Uzbekistan into the multilateral trading system, strengthen the mechanisms of the market economy, increase the confidence and interest of foreign investors and business circles in the country, and also open up new opportunities for domestic producers for trade cooperation with partners from EU countries.

During the ceremony, the parties noted their mutual readiness to work together to complete the necessary legal procedures for signing the EPCA and its

Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги матбуот хизмати томонидан “Ўзбекистон ва ЕИ ўртасидаги ҳамкорлик янги босқичга кўтарилмоқда” мавзусидаги мақола матни ўзбек, рус ва инглиз тилларида йўлланмоқда.

299

Ўзбекистон ва ЕИ ўртасидаги ҳамкорлик янги босқичга кўтарилмоқда

Жорий йилнинг 6 июль куни Брюссель шаҳрида Ўзбекистон Республикаси ва Европа Иттифоқи ўртасида Кенгайтирилган шериклик ва ҳамкорлик тўғрисидаги битимни (КШҲТБ) парафирлаш маросими бўлиб ўтди. Тадбирда Ўзбекистон томонидан Бош вазир ўринбосари – Ўзбекистон Республикаси инвестициялар ва ташқи савдо вазири Сардор Умурзаков, Европа томонидан эса Европа Иттифоқи Олий вакили хизматининг раҳбари Педро Серрано иштирок этди.

Янги битим Ўзбекистон ва ЕИ ўртасидаги 1996 йилда имзоланган амалдаги шериклик ва ҳамкорлик тўғрисидаги битим ўрнига ишлаб чиқилгани ҳамда икки томонлама ҳамкорликни сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқиши кўзда тутилган.

Амалдаги Битим асосан сиёсий мулоқот, демократия, инсон ҳуқуқлари соҳасидаги ҳамкорлик, маданий алоқаларни илгари суриш, молиявий ва техник ҳамкорлик, инвестициялар, товар ва хизматлар савдоси, шунингдек интеллектуал мулкни ҳимоя қилиш борасидаги қоидаларни ўз ичига олади.

КШҲТБ кенгроқ масалаларни қамраб олади. Улар орасида савдо ва унга тегишли масалалар, шу жумладан божхона маъмурчилиги, техник жиҳатдан тартибга солиш, санитария ва фитосанитария чоралари, рақобат ва давлат корхоналарининг фаолияти, давлат харидлари, низоларни ҳал қилиш ва бошқа соҳалар билан боғлиқ қоидалардан иборат. Бундан ташқари, янги Битим Жаҳон савдо ташкилотининг асосий қоидаларини ўз ичига олгани натижасида инвестициявий шериклик, товарлар, хизматлар ва интеллектуал мулк савдоси соҳаларидаги муносабатлар доираси сезиларли даражада кенгайтирилди.

Шунингдек, КШҲТ битими ташқи сиёсат, хавфсизлик, можароларнинг олдини олиш ва рискларни бошқариш, шахсий маълумотларни ҳимоя қилиш, бошпана бериш ва чегараларни бошқариш, ноқонуний миграция, уюшган жиноятчилик ва коррупцияга қарши кураш, терроризмга қарши кураш каби янги соҳаларни ўз ичига олади.

Шуни таъкидлаш керакки, янги битим энди ҳадли бўлмасдан, балки Ўзбекистон ва Европа Иттифоқи ўртасида, бошқа йўналишлар қаторида, савдо-иқтисодий алоқалар соҳасида кенг кўламли ҳамкорликнинг тўлақонли механизмини яратади.

КШҲТБ лойиҳаси бўйича музокаралар 2019 йил февраль ойида бошланган ва 2022 йил июнь ойи охирида якунланган. Ушбу давр мобайнида экспертлар, бош музокарачилар ҳамда ҳукумат аъзолари даражасида 10 раунд музокаралар ва 150 дан ортиқ учрашувлар бўлиб ўтди.

Шубҳасиз, КШҲТБ Ўзбекистоннинг кўп томонлама савдо тизимига янада интеграциялашувига ёрдам беради, бозор иқтисодиёти механизмларини мустаҳкамлайди, хорижий инвесторлар ва ишбилармон доираларнинг мамлакатга бўлган ишончи ва қизиқишини оширади, шунингдек, маҳаллий ишлаб чиқарувчилар учун Европа Иттифоқи мамлакатлари ҳамкорлари билан савдо соҳасида ҳамкорлик қилиш учун янги имкониятларни очади.

Маросим давомида томонлар КШҲТБ имзолаш ва унинг кучга кириши учун зарур ҳуқуқий тартиб – таомилларни ниҳоясига етказиш, шундан сўнг унинг тўлиқ ва сифатли ҳаётга татбиқ этилишини таъминлаш учун биргаликда ишлашга тайёрликларини таъкидладилар.

Ижтимоий юксалишдан барқарор иқтисодиёт сари йўл

301

Ижтимоий юксалишдан барқарор иқтисодиёт сари йўл

Бугун “Ўзбекистон – ижтимоий давлат” деган буюк халқ ҳаракати юзага келмоқда. Бу, насиб этса, Конституциямиз даражасида мустаҳкамланади. Мана шу тамойил бизни янги тараққиёт босқичи сари бошлашига шубҳа йўқ. Бунинг бир қанча асослари бор. Аввало, ижтимоий давлат, унинг оддий одамлар ҳаётини яхшилашга таъсири ҳақидаги тушунчамизни шакллантириб олишимиз зарур. Давлатимиз раҳбари қайд этганидек, ижтимоий давлат ҳар бир инсон учун ижтимоий тенглик ва адолат принциплари асосида муносиб яшаш шароитларини яратиб беради. У – ижтимоий тафовутларни камайтириш, муҳтожларга ёрдам бериш бўйича самарали сиёсат юритадиган давлат модели.

Ижтимоий давлат муҳтожларга уй-жой, яшаш учун зарур бўлган истеъмол товарларининг энг кам миқдори белгилаб қўйилишини назарда тутади. Шахс ва унинг оиласи муносиб ҳаёт кечириши учун етадиган иш ҳақи, бандликни таъминлаш, хавфсиз меҳнат шароитини яратиш, камбағалликни қисқартиришни талаб қилади. Бир сўз билан айтганда, ижтимоий давлатда ҳеч ким эътибордан четда қолмайди, ўз муаммолари билан ёлғиз ташлаб қўйилмайди.

Сўнгги йилларда мамлакатимизда “Инсон қадри учун” ғояси асосида аҳоли фаровонлигини ошириш, айниқса, ижтимоий ҳимояга муҳтож қатлам вакилларини қўллаб-қувватлаш бўйича янги тизим яратилиб, унинг доирасида ишсиз аҳолини касб-ҳунарга ўргатиш, тадбиркорлигини бошлашга кўмаклашиш, моддий-ижтимоий ёрдам кўрсатиш борасида тарихий ишлар қилинди.

Фикримиз қуруқ бўлмаслиги учун, келинг, шу ўринда юртимизда биргина камбағалликни қисқартириш йўналиши бўйича амалга оширилган ишларга тўхталиб ўтсак.

Президентимизнинг Олий Мажлисга 2020 йил 25 январдаги Мурожаатномасида мамлакатимизда илк бор камбағаллик даражаси айтилиб, камбағалликни қисқартириш амалга оширилаётган ислоҳотларнинг устувор йўналиши экани баён қилинган эди.

Камбағаллик дунёдаги азалий муаммо, унга қарши кураш ўзининг долзарблиги билан ажралиб туради. Шу боис, давлатимиз раҳбари 2020 йил 23 сентябрь куни БМТ Бош Ассамблеяси сессиясидаги нутқида камбағалликни қисқартириш ва унга қарши курашиш билан боғлиқ масалани БМТнинг навбатдаги сессияси асосий мавзуларидан бири сифатида белгилаш, шунингдек, глобал саммит ўтказиш ташаббуси билан чиқди.

Камбағаллик нима, уни ўлчашнинг мезони борми?

Камбағаллик тушунчаси, унинг халқаро мезонлари қай тартибда белгиланиши борасида жаҳонда умумқабул қилинган мезон ёки ягона келишув мавжуд эмас. Буни ҳар бир мамлакат ўзи учун белгиланган камбағаллик мезонидан келиб чиқиб тавсифлайди.

Бу борада халқаро ҳужжат бўлмаса-да, БМТнинг кимларни камбағал деб ҳисоблаш мумкинлиги тўғрисидаги таърифи мавжуд. Унга кўра, “Камбағаллик инсоннинг ҳаёти давомида танлов ва имкониятларга эга бўлмаслиги, жамиятда тўлақонли иштирок этиш учун тўсиқлар мавжудлиги, оиласини боқиши ва кийинтириши, таълим олиши ва даволаниши, хавф-хатарлар олдида чорасизлиги, меҳнат билан таъминлаш имкониятлари етишмаслигида намоён бўлади”.

Умуман, камбағаллик бўйича билдирилган кўплаб таърифлар ва маъноларни умумлаштирган ҳолда уни қуйидагича ифодалаш мумкин: камбағаллик — аҳолининг тўлақонли ҳаёт кечириши учун харажатларни қоплашда даромадлар етишмаслиги, ижтимоий хизматлар ва хавфсизликни таъминлаш имкониятлари чекланганлиги.

Камбағалликнинг турлари ва шакллари ҳар хил номланади (мутлақ камбағаллик, нисбий камбағаллик, ижтимоий камбағаллик, иқтисодий камбағаллик, ўта камбағаллик, молиявий камбағаллик, номолиявий камбағаллик, вақтинчалик камбағаллик, сурункали камбағаллик, болалар камбағаллиги ва бошқалар). Унинг даражаси, асосан, халқаро ва алоҳида мамлакатлар томонидан белгиланган мезонлар асосида аниқланади. Жаҳон тажрибасида мамлакатлараро камбағаллик даражасини баҳолашда кўпинча Жаҳон банки томонидан таклиф этилган камбағаллик чегараси, яъни кунига бир кишига тўғри келадиган даромад харид қобилиятини инобатга олган ҳолда ҳисобланади.

Банк томонидан мамлакатлар аҳолиси даромадларининг паст, ўртадан паст, ўртадан юқори, юқори даражаларини эътиборга олган ҳолда камбағаллик мезонлари 1,9, 3,2, 5,5 ва 21,7 АҚШ доллари этиб белгилаш кўзда тутилган.

Муайян мамлакат камбағаллик мезонини ўзига хос табиий-иқтисодий салоҳияти, амалга оширилаётган ислоҳотларнинг устувор йўналишларини эътиборга олган ҳолда аниқлайди. Жумладан, Европанинг ривожланган давлатларида камбағаллик мезони аҳоли даромадларининг муайян миқдордан паст қисми (50 ёки 60 фоиз) сифатида белгиланади.

Ўзбекистонда камбағаллик мезони сифатида минимал истеъмол харажатлари (даромадлари) қийматини қўллаш режалаштирилган.

Камбағалликни қандай қисқартириш мумкин?

Бугунги кунда сайёрамизда 1,5 миллиард инсон қашшоқликда яшайди. Табиийки, давлатларининг камбағалликни қисқартириш бўйича кўраётган чоралари ҳам турлича. Қайсидир давлат бу борада инсон капиталини ривожлантиришга устувор аҳамият қаратаётган бўлса, бошқасида ушбу тоифадаги аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тизими кучлироқ.

Бу, албатта, камбағаллик муаммоси билан курашаётган давлатларнинг иқтисодий салоҳиятига боғлиқ. Негаки, бу муаммога барҳам бериш барқарор иқтисодий ўсиш ва ижтимоий барқарорликни талаб этади. Яъни камбағалликни қисқартириш учун ишсизлар, айниқса, ёшлар билан манзилли ишлаш, уларга истиқболли касб-ҳунар ўргатиш, шу йўналишлар бўйича янги иш ўринлари яратиш орқали оилаларнинг доимий даромад манбаини яратиш зарур бўлади. Бироқ эҳтиёжманд аҳолининг аниқ манзилли ижтимоий ҳимоясини таъминлашни унутмаслик керак.

Бу ҳақда гапирганда Президентимизнинг Олий Мажлисга 2020 йилги Мурожаатномасида қайд этилган қуйидаги фикрни келтириб ўтиш ўринли бўлади: “Баъзи одамлар ижтимоий нафақа ва моддий ёрдам пулини тўлаш ёки уларнинг миқдорини ошириш орқали ушбу муаммони ҳал этиш мумкин, деб ўйлайди. Бу – бир томонлама ёндашув бўлиб, муаммони тўла ечиш имконини бермайди.

Камбағалликни камайтириш – бу аҳолида тадбиркорлик руҳини уйғотиш, инсоннинг ички куч-қуввати ва салоҳиятини тўлиқ рўёбга чиқариш, янги иш ўринлари яратиш бўйича комплекс иқтисодий ва ижтимоий сиёсатни амалга ошириш, демакдир”.

Камбағалликни қисқартиришга ёндашувимиз қандай?

Биринчидан, камбағалликни қисқартириш бўйича жаҳон тажрибасини чуқурроқ ўрганиш мақсадида Хитой, АҚШ, Европа Иттифоқи мамлакатлари, шунингдек, Жаҳон банки, БМТ, Осиё тараққиёт банки, Халқаро меҳнат ташкилоти каби нуфузли халқаро ташкилотлар ҳамда бир қатор илмий марказ ва лабораториялар билан ўзаро ҳамкорлик йўлга қўйилди. Жаҳон банки экспертлари билан камбағалликнинг миллий мезонини асослаш бўйича тадқиқотлар ташкил этилди.

Бухоро шаҳрида шу йилнинг 26-27 май кунлари ўтказилган “Ўзбекистонда камбағалликни қисқартириш” халқаро форумида жаҳонда камбағалликка қарши курашиш бўйича илмий-амалий натижаларни кенг кўламда таҳлил қилиш билан бирга, айни жиҳатлар, хусусан, мамлакатимизда бу йўналишда амалга оширилган чора-тадбирлар муҳокама қилинди.

Мазкур халқаро форум дунёдаги йирик олим ва мутахассислар, нуфузли халқаро ташкилотлар иштирокида охирги йилларда ўтказилган энг йирик халқаро анжуманлардан бири сифатида аҳамиятлидир. Унда ушбу йўналиш бўйича илмий ва амалий тажрибага эга бўлган 250 га яқин хорижлик мутахассис иштирок этиб, камбағалликка қарши курашишда Ўзбекистон нисбатан қисқа муддатда ижобий натижаларга эришганини эътироф этди.

Форумда Хитойнинг Халқаро камбағаллик маркази билан Иқтисодий тараққиёт ва камбағалликни қисқартириш вазирлиги ўртасида 2022-2023 йилларга мўлжалланган ҳамкорлик шартномаси имзоланганини бу борадаги ишларнинг мантиқий давоми, дейиш мумкин.

Дарҳақиқат, мамлакатимизда аҳолини камбағалликдан чиқариш, жумладан, уларни ижтимоий қўллаб-қувватлаш, касб-ҳунарга ўргатиш, янги иш ўринлари яратиш, бизнесга доир билимини ошириш ва тадбиркорлик фаолиятини бошлаши учун кўмаклашиш бўйича муҳим лойиҳалар, таъбир жоиз бўлса, тарихий ислоҳотлар бошланди. Англаганингиздек, Ўзбекистон масалага кўп томонлама ёндашмоқда.

Иккинчидан, ўрганилган хориж тажрибаси ва мавжуд вазиятдан келиб чиқиб, юртимизда камбағалликни қисқартиришга қаратилган меъёрий-ҳуқуқий базани шакллантириш бўйича зарур ҳужжатлар қабул қилинди. Хусусан, 2020-2022 йилларда Президентимизнинг мамлакатда камбағалликни қисқартиришга қаратилган 30 дан ортиқ фармон ва қарори, Вазирлар Маҳкамасининг 20 дан ортиқ қарори қабул қилинди.

Учинчидан, ишлаб чиқилган чора-тадбирлар асосида мамлакатимизда камбағалликни қисқартиришнинг институционал асослари яратилиб, ушбу масалаларни мувофиқлаштирувчи вазирлик ҳамда шу йўналишда илмий-тадқиқот ишларини олиб борувчи илмий марказ ташкил этилди. Хусусан, фаолияти асосан камбағалликка қарши курашиш бўлган бир қатор таркибий тузилмалар шакллантирилди. Иқтисодий тараққиёт ва камбағалликни қисқартириш вазирлиги, Маҳалла ва нуронийларни қўллаб-қувватлаш вазирлиги, Оила ва хотин-қизлар давлат қўмитаси, Маҳаллабай ишлаш ва тадбиркорликни ривожлантириш агентлиги ташкил этилгани, шунингдек, барча маҳаллаларда ҳоким ёрдамчилари фаолияти йўлга қўйилганини бунга мисол сифатида келтириш мумкин.

Тўртинчидан, мамлакатимизда камбағалликни қисқартириш соҳасидаги ўзига хос ва хорижий мамлакатлардан тубдан фарқ қиладиган жиҳат — юртимизда маҳалла институти мавжудлиги. Ўзини ўзи бошқаришнинг мазкур ноёб тузилмаси жамият бошқарувининг энг қуйи таянч бўғини ҳисобланади. Шу сабабли маҳалладаги ислоҳотлар аҳоли фаровонлигини таъминлаш ва камбағалликни қисқартириш самарадорлигига бевосита таъсир этади. Маҳаллада ҳар бир оиланинг турмуш даражасини мониторинг қилиш орқали яшаш шароити, асосий ижтимоий хизматларга эҳтиёжларини аниқлаш имкони мавжуд. Шунинг учун камбағаллик кўламини объектив баҳолаш, мониторинг қилиш, аниқ чора-тадбирларни амалга оширишда маҳалланинг ўрни ва аҳамияти жуда катта.

Бешинчидан, айни шу сабабли 2019 йил май ойида маҳалла бўйича баҳолаш ва шаффофлик асосида ижтимоий ҳимояга муҳтожлар рўйхати – “Темир дафтар” юритилиши йўлга қўйилди. Кейинчалик муҳтож аҳоли рўйхатини аниқлаштириш мақсадида “Аёллар дафтари” ва “Ёшлар дафтари” шакллантирилди.

2020-2021 йилларда “Темир дафтар”га киритилган муҳтож оила аъзоларининг 666,6 минг нафари иш билан таъминланди. Ярим миллиондан ортиқ оила муҳтожликдан чиқарилди. Яратилган янги тизим асосида 76,5 мингта янги тадбиркорлик субъекти ташкил этилди, 170 минг ишсиз фуқаро касб-ҳунар ва тадбиркорликка ўқитилди.

Олтинчидан, қишлоқда камбағал оилаларнинг нисбатан кўплигини ҳисобга олган ҳолда, уларга қўшимча ер ажратиб берилди. Қишлоқ жойларда томорқани ривожлантириш орқали 527 минг фуқаро бандлиги таъминланди. Ер эгаларига 300 миллиард сўм имтиёзли кредит ва субсидия ажратилди.

Еттинчидан, “маҳаллабай” иш тизими жорий этилдики, бу ҳам аслида камбағалликни қисқартиришнинг ностандарт усулларидан бири саналади. Ҳудудларда ушбу тизим орқали аҳолининг даромадли меҳнат билан бандлигини таъминлаш механизмларини янги босқичга олиб чиқиш, ёшлар ва хотин-қизларнинг тадбиркорлик ташаббуслари амалга ошишига молиявий кўмаклашишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Бунда оилаларнинг даромад манбалари, жумладан, томорқа ерларидан фойдаланиш ҳамда даромадли меҳнатга бўлган интилиши ва эҳтиёжларини “хонадонбай” ўрганиш, банд бўлмаган аҳоли, айниқса, ишсиз ёшлар ва хотин-қизлар муаммоларини ўрганиш орқали уларни касб-ҳунар ва тадбиркорликка ўргатувчи курсларга йўналтириш ва меҳнат фаолияти билан шуғулланишига амалий кўмаклашиш, ёшларнинг тадбиркорлик ташаббуслари ва стартап ғояларини янада қўллаб-қувватлашга қаратилган кредитлар ажратиш бўйича қатор чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.

Маҳаллаларнинг “ўсиш нуқталари”ни аниқлаш ва янги, жумладан, “драйвер” лойиҳаларни амалга оширишда ташаббускорларга кўмаклашиш, шу орқали иқтисодий ўсишни таъминлаш, мавжуд имкониятларни ўрганиш ва улардан самарали фойдаланиш орқали жойларда тадбиркорлик ва рақобат муҳитини яхшилаш, самарадорлик ва даромадлилик тамойилларидан келиб чиқиб, тадбиркорларга сифатли хизмат кўрсатиш, маслаҳат бериш ва бизнес режаларни тайёрлаш учун мижозга йўналтирилган хизмат кўрсатиш тизимини такомиллаштириш бу жараёндаги муҳим вазифалардан ҳисобланади. Мазкур тизим асосида ҳар бир маҳаллани комплекс ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар дастури ишлаб чиқилиб, амалга оширилмоқда.

Саккизинчидан, камбағалликни қисқартиришнинг ўзига хос ташкилий механизми сифатида 2022 йил бошида тадбиркорликни ривожлантириш, аҳоли бандлигини таъминлаш ва камбағалликни қисқартириш бўйича маҳаллаларда ҳоким ёрдамчилари фаолият бошлади. Улар ҳар бир оилани хатловдан ўтказди. Сўров натижасида кам даромадли ва ижтимоий ҳимояга муҳтож оилалар аниқланиб, улар билан манзилли ишлаш йўлга қўйилди. Камбағалликни қисқартиришга қаратилган миллий механизмнинг яратилиши ўзининг ижобий натижаларини бера бошлади.

2022 йилнинг биринчи чораги якунларига кўра, маҳаллаларда ҳоким ёрдамчилари ташаббуси билан 736 минг фуқаро бандлиги таъминланган, 54 минг нафари касб-ҳунарга ўқитилган, 47 минг янги тадбиркорлик субъекти фаолияти йўлга қўйилган.

Тўққизинчидан, камбағал оилаларни иш билан таъминлашда саноат ва хизмат соҳаларини юқори суръатларда ривожлантириш бўйича мақсадли давлат дастурлари ишлаб чиқилиб, уларни ҳаётга татбиқ этишда муайян ютуқларга эришилди. Жумладан, мамлакатимизнинг барча ҳудудларида 400 дан ортиқ кичик саноат зонаси ташкил қилиниб, уларда мингдан ортиқ лойиҳа амалга оширилди. Ҳозир кичик саноат зоналарида 100 мингта иш ўрни яратилиб, 40 триллион сўмдан ортиқ маҳсулот ишлаб чиқарилган, экспорт салоҳияти эса 750 миллион АҚШ долларига етган. Илгари саноат корхоналари мавжуд бўлмаган 11 та туманда 205 та янги корхона ишга туширилди.

Ўнинчидан, эҳтиёжманд аҳолининг аниқ ва манзилли ижтимоий ҳимоясини таъминлаш давлат фаолиятининг устувор йўналишларидан бирига айланди.

Адолатли ижтимоий ҳимояни таъминлаш мақсадида кам таъминланган оилалар, ногиронлиги бўлган фуқаролар, ёшлар, аёллар ва қарияларни қўллаб-қувватлашга қаратилган ўндан ортиқ давлат дастури амалга оширилмоқда. Фақатгина 2021 йилнинг ўзида 1 миллион 200 минг киши ижтимоий нафақа билан таъминланди.

Ўн биринчидан, камбағал оилалар аъзолари таълим олиши ва соғлиғини тиклаши, уларни уй-жой билан таъминлашга қаратилган қатор чора-тадбирлар кўрилди. Жумладан, “Темир дафтар”га кирганларнинг олий таълим олиши учун кўплаб қулайликлар яратилди. Оғир вазиятга тушиб қолган хотин-қизларнинг уй-жой шароитини яхшилаш учун имтиёзли ипотека кредити жорий қилинди.

Энди юқоридаги саволимизга яна қайтамиз: мадомики, ўтган қисқа даврда ижтимоий муаммоларни бартараф этиш мақсадида жорий этилган “Темир дафтар”, “Аёллар дафтари”, “Ёшлар дафтари”, “маҳаллабай” ва “хонадонбай” ишлаш тизимлари орқали шунча ишлар қилинган экан, “Ўзбекистон – ижтимоий давлат” ғоясини Конституцияда мустаҳкамлашнинг қандай зарурати бор? Давлатимиз раҳбари таъкидлаганидек, мазкур ишлар мунтазам, тизимли амалга оширилиши, ортга қайтмайдиган жараёнга айланиши учун мустаҳкам конституциявий кафолат лозим.

Камбағаллик даражаси кескин камайтирилади

2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегиясида ҳам камбағалликни қисқартириш ва ижтимоий ҳимоя бўйича қатор аниқ мақсадлар белгилаб берилганки, ушбу устувор вазифалар бу борадаги ишлар ривожини янги босқичга олиб чиқиши шубҳасиз.

Хусусан, яқин 5 йил ичида камбағаллик даражасини 2 баравар камайтириш вазифаси белгиланган. Тайёрланган “йўл харитаси”га мувофиқ, камбағалликни қисқартириш мақсадида хусусий сектор ва тадбиркорликнинг турли шакллари ривожланиши учун қулай муҳит яратиш, камбағал оилалардаги ишсизларни доимий иш ўринлари билан таъминлаш, қишлоқ жойларда камбағал оилаларга томорқа учун ер ажратиш, деҳқончилик ва чорвачиликни ташкил этиш учун имтиёзлар бериш, маҳаллаларда ҳоким ёрдамчилари ташаббуси билан амалга ошириладиган инвестиция лойиҳаларини шакллантириш ва керакли маблағ бериш, камбағаллик даражаси юқори бўлган муаммоли маҳаллаларда мақсадли дастурларни амалга ошириш бўйича тизимли ишлар олиб бориляпти.

Умуман, Ўзбекистонда камбағаллик даражасини қисқартириш бўйича амалга оширилаётган миллий модель ўзига хослиги ва кенг кўламлилиги, олдиндан вужудга келиши мумкин бўлган ижтимоий хавф-хатарларга қарши чора-тадбирлар ишлаб чиқилиши, Тараққиёт стратегияси билан ўзаро мувофиқлашганини таъкидлаш лозим. Бундай саъй-ҳаракатлар мамлакатда камбағалликни кескин камайтириш учун муҳим замин бўлиб хизмат қилади.

Турсун АҲМЕДОВ,

Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти директори ўринбосари,

Камбағалликни қисқартириш ва аҳоли фаровонлигини ўрганиш илмий маркази раҳбари

“Янги Ўзбекистон” газетасининг 2022 йил 6 июль сонида Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети бошлиғи, Конституциявий комиссия аъзоси Мирзаюсуф Рустамбоевнинг “Инсон қадри ва халқ манфаатлари акс эттирилган Бош қонун” ҳамда Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти директори ўринбосари, Камбағалликни қисқартириш ва аҳоли фаровонлигини ўрганиш илмий маркази раҳбари Турсун Аҳмедовнинг “Ижтимоий юксалишдан барқарор иқтисодёт сари йўл” сарлавҳали мақолалари чоп этилди.

312

Инсон қадри ва халқ манфаатлари акс эттирилган

Бош қонун

Янгиланган Конституциямиз халқимиз бахтли ҳаётини таъминлашга пойдевор яратишига шубҳа йўқ. Буни ҳар бир юртдошимиз яхши тушуниб турибди.

Конституциявий қонун лойиҳасининг умумхалқ муҳокамаси бошланишида ҳар куни 700 га яқин таклиф келиб тушган бўлса, ҳозирги вақтга келиб, улар сони кунига 10 мингга етмоқда. Мана шу жиҳатлар эътиборга олинган ҳолда, “Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Конституциявий қонун лойиҳаси муҳокамаси муддати жорий йил 15 июлгача узайтирилди.

Тарихий ва бугунги зарурат

Ҳар қандай қонун-қоида, норматив ҳуқуқий ҳужжат, шу жумладан, Конституциянинг ҳам яшаш даври бўлади. Боиси, замон шиддат билан ривожланаётган бир вақтда ана шу суръатга улгуриш, давр билан ҳамнафас бўлиш учун ҳуқуқий механизмларни ҳам такомиллаштириб бориш зарур.

Фақат инсон капиталига, унинг интеллектуал салоҳияти маҳсулига асосланаётган XXI асрда рўй бераётган ўзгаришлар, ижтимоий-иқтисодий бўҳронлар, таҳликали таҳдидлар ва “оммавий трансформация”лар шароитида ҳуқуқий асосларни мустаҳкамлаш, ҳар қандай хатти-ҳаракатнинг қонуний мезонини ишлаб чиқиш давр тақозоси ҳисобланади.

Конституция характери

Конституция давлатда ҳуқуқий муносабатлар мувозанатини, қонуний барқарорликни таъминлашга хизмат қиладиган асосий ҳужжатдир.

Шу боис, Конституцияга ўзгартириш киритиш “Конституция моҳияти”, “Конституция табиати”, “Конституция характери”, “Конституция интизоми”, “Конституция хусусияти” каби алоҳида тушунчаларни ўрганишни, бунда дунё халқлари урф одат ва анъаналари, миллий ўзига хослиги ва менталитети, инсонпарварлик ва байналминаллик ғояларини тарғиб этишга хизмат қилувчи жиҳатларни комплекс таҳлил қилишни тақозо этади.

Конституция аслида ҳамма учун тушунарли тилда ёзилиши, содда, равон бўлиши, нормалар аниқ белгилаб қўйилиши лозим бўлган, олий ҳуқуқий кучга эга, жорий қонунчиликнинг мустаҳкам базаси бўлиб хизмат қилувчи барқарор ҳуқуқий ҳужжат саналади. Конституциянинг ана шундай тамойилларга жавоб бериши давлатнинг узоқ йиллик барқарор тараққиётини кўзда тутувчи характерга эгалиги билан изоҳланади.

Ўзбекистон конституцияси деярли 30 йил мобайнида мамлакат тинчлиги ва барқарор тараққиётининг мустаҳкам ҳуқуқий мезони бўлиб, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини, қонуний манфаатлари ишончли ҳимоячиси, мустаҳкам қалқони сифатида инсон қадр-қимматини ҳимоя қилиш, орзу-мақсадлари рўёбга чиқишига тўсқинлик қилмаслик характерига эга бўлди.

Тарихий ҳақиқат шуки, турли халқлар учун бир хил даражада мос келадиган конституциялар, уларни яратиш учун моделлар, механизмлар ҳеч қачон мавжуд бўлмаган ва бўлиши ҳам мумкин эмас.

Иқтисодий ислоҳотларнинг ҳуқуқий ифодаси

Иқтисодий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва унинг ҳуқуқий механизмларини такомиллаштириш юзасидан Конституцияга бир қатор ўзгартиришлар киритилиши, аввало, тадбиркорларга яратиб берилаётган имкониятда мужассам бўлади.

Хусусан, тадбиркорлар қонунчиликда тақиқланмаган ҳар қандай фаолиятни амалга оширишга, чекланмаган миқдорда даромад олишга ҳақли экани тўғрисидаги норманинг асосий Қонунга киритилиши нафақат тадбиркорлар учун имконият яратади, балки мамлакат иқтисодий инфратузилмаси такомиллашувига хизмат қилади.

Агар тадбиркорга имконият яратилса у бизнесини кенгайтиради, натижада ишчи ўрни яратади ва ишсизликнинг олдини олади, кўпроқ даромад топади ва давлатга солиқ тўлайди. Хуллас бу орқали бир қатор муаммоларнинг ўз-ўзидан олдини олишга эришиш мумкин бўлади.

Инсон ҳуқуқлари — олий қадрият

Фаол конституциявий ислоҳотлар шароитида Конституциямизга киритиш таклиф этилаётган ўзгаришларнинг асосий қисми айнан инсон ҳуқуқ ва эркинликлари, аҳолига яратиладиган шарт-шароитлар ва имкониятлар “Инсон қадри учун” тамойилига ҳар томонлама хизмат қилишга қаратилган.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев “Янги Ўзбекистон — демократия, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари борасида умумэътироф этилган норма ва принципларга қатъий амал қилган ҳолда, жаҳон ҳамжамияти билан дўстона ҳамкорлик тамойиллари асосида ривожланадиган, пировард мақсади халқимиз учун эркин, обод ва фаровон ҳаёт яратиб беришдан иборат бўлган давлатдир”, деб таъкидлагани, “Инсон ҳуқуқ ва эркинликлари”, “Қонун устуворлиги”, “Инсон қадри учун”, “Инсон манфаатлари”, “Дин ва эътиқод эркинлиги” каби фундаментал демократик тушунчалар реал ҳаётдан тобора мустаҳкам ўрин олиши янги имконият ва қадриятлар шаклланаётганидан далолат беради.

Бугунги кунга қадар Ўзбекистон Республикаси Конституциясига 16 марта ўзгартириш киритилган бўлса, уларнинг аксарияти давлат бошқаруви органлари фаолияти билан боғлиқ бўлиб, фақатгина 2014 йил 16 апрелда 32-моддага жамоатчилик назоратига доир нормалар киритилганидан ташқари инсон ҳуқуқ ва эркинликларига оид ўзгартириш бўлмаган. Зеро, замонавий дунёда инсон ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, уни дунё стандартлари ва ҳуқуқий ҳужжатлари билан мустаҳкамлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Тўғри, кейинги олти йил мобайнида Президент фармон ва қарорлари, қатор халқаро ҳужжатларни ратификация қилиш, қонун ва қонуности ҳужжатларни имзолаш каби чора-тадбирлар амалга оширилган бўлса-да, Асосий қонунимизга айнан инсон ҳуқуқлари ва эркинлари билан боғлиқ ўзгартириш ва қўшимчалар киритишни замоннинг ўзи тақозо этмоқда.

Шундан келиб чиққан ҳолда, илгари амал қилиб келган “давлат – жамият – инсон” тамойили “инсон – жамият – давлат” дея ўзгартирилиб, уни миллий қонунчилигимиз ва ҳуқуқий амалиётимизда мустаҳкамлаш фаол амалга ошириб келинмоқда. Бу, аввало, ҳар бир фуқаронинг кундалик ҳаёти, турмуш-тарзи, моддий имкониятлари ва давлатга бўлган ишончи ошишида намоён бўлмоғи даркор.

Миранда қоидаси

“Сиз сукут сақлаш ҳуқуқига эгасиз. Сиз берган кўрсатмаларнинг барчасидан судда ўзингизга қарши фойдаланилиши мумкин. Сўроқ жараёнида адвокатингиз қатнашиши мумкин. Агар адвокат хизматидан фойдаланиш имкониятига эга бўлмасангиз, сиз давлат томонидан адвокат билан таъминланасиз. Ҳуқуқларингизни тушундингизми?”.

Бу сўзлар америкалик айбланувчи Эрнесто Артуро Миранда томонидан айтилган бўлиб, унинг номи билан “Миранда қоидаси”, “Миранда ҳуқуқлари” тушунчалари ҳуқуқшунослик соҳасига кириб келган. Аниқроғи айнан мазкур воқеадан кейин “Миранда қоидаси” дастлаб сўроқ қилиш олдидан ёки ушлаб туриш вақтида гумон қилинувчи ва айбланувчига унинг ҳуқуқлари тушунтирилишини кафолатлаш тартибини бошлаб берган.

Бу борада айбланувчининг қандай ҳуқуқбузарлик содир этгани ва бунга нисбатан Жиноят кодексининг тегишли моддаси қўлланишини билиш, айбловга нисбатан ўз муносабатини билдириш ёки билдирмаслик, ҳар қандай пайтда ва сўроқ вақтига қадар ўзи танлаган адвокат билан холи маслаҳатлашиш каби муҳим қоидалар бугунги кунда кўпчилик дунё мамлакатлари қонун амалиётидан мустаҳкам ўрин эгаллаган.

Таъкидлаш лозимки, “Миранда қоидаси” ҳозирга келиб барча давлатлар Конституцияси ва қонунларида ҳамда инсон ҳуқуқларига оид халқаро ҳужжатларда умумэътироф этилган норма сифатида белгилаб қўйилган.

Ўзбекистонда ўлим жазоси тақиқланади

Ўлим жазоси энг оғир жазодир. Бу маҳкумнинг энг қимматли инсоний ҳаётдан маҳрум бўлиши билан белгиланади. Инсоният тарихида ўлим жазоси берилиши нисбий равишда қадимги Юнонистондаги Спарта ва Афина давлатлари ўртасидаги Пелопоннес урушлари натижалари билан боғлиқ бўлиб, юнон тарихчиси Фукидид маълумотига кўра, аслида ғолиб Афина сардори Диодот ҳам бундай жазога қарши бўлган. “Табиатан ҳамма одамлар шахсий ва жамоат ҳаётида ноқонуний хатти-ҳаракатлар қилишга мойил ва ҳеч қандай қонун уларни бунга тўсқинлик қилмайди. Бир сўз билан айтганда, қаттиқ қонунлар ёки бошқа қўрқитиш воситалари билан одамлар бошқа одамларни табиатан мойил бўлган нарсаларни қилишдан сақлай оладилар деб тахмин қилиш имконсиз ва аҳмоқлик бўлар эди”, деб таъкидлаган эди Диодот.

Шу маънода Ўзбекистонда 2008 йилда ўлим жазоси бекор қилинган бўлиб, эндиликда буни Конституцияда аниқ белгилаб қўйиш орқали инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишни энг юқори нотага олиб чиқиш мақсадга мувофиқ бўлади.

Давлатимиз раҳбари таъкидлаганидек, “...демократик ва инсонпарвар ғояларни олий қадрият даражасига кўтарган дунёдаги аксарият давлатларда ўлим жазоси бекор қилинган. Чунки яшаш ҳуқуқи – ҳар бир инсоннинг табиий ҳуқуқи бўлиб, унга бу ҳуқуқни давлат эмас, Яратганнинг ўзи ато этган”.

Бу билан Ўзбекистон ҳеч қачон ортга қайтмаслигини, инсонпарварлик ғояларига содиқ эканини бутун дунёга яққол намоён қилган бўлди.

ЕХҲТ Парламенти Ассамблеясининг Ўлим жазосини бутун дунёда тақиқлаш тўғрисидаги резолюциясида “ўлим жазоси ‒ инсонпарвар жазо эмас, балки инсон ҳуқуқларини ҳурмат қиладиган давлатларга муносиб бўлмаган ваҳшийлик ҳаракатидир, чунки у айбсиз шахснинг ҳаётидан маҳрум этилишига олиб келиши мумкин”лиги қайд этилади.

Ўлим жазоси қўлланилишини бекор қилиш Ўзбекистонда суд-ҳуқуқ тизимини либераллаштиришнинг устувор йўналишига айланди. Ўзбекистон Республикасининг ўлим жазосини бекор қилишга доир сиёсати жаҳонда кечаётган жараёнларга тўла мос бўлиб, мамлакатнинг Асосий қонунида мустаҳкамланган инсонпарварлик ва одиллик принципларини ўзида тўла акс эттиради.

Мирзаюсуф РУСТАМБОЕВ,

Ўзбекистон Республикаси Жамоат

хавфсизлиги университети бошлиғи,

Конституциявий комиссия аъзоси.

“Янги Ўзбекистон” газетасининг 2022 йил 6 июль сонида Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети бошлиғи, Конституциявий комиссия аъзоси Мирзаюсуф Рустамбоевнинг “Инсон қадри ва халқ манфаатлари акс эттирилган Бош қонун” ҳамда Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти директори ўринбосари, Камбағалликни қисқартириш ва аҳоли фаровонлигини ўрганиш илмий маркази раҳбари Турсун Аҳмедовнинг “Ижтимоий юксалишдан барқарор иқтисодёт сари йўл” сарлавҳали мақолалари чоп этилди.

285