-
Ўзбекистон билан Эрон ўртасидаги кенг қамровли ҳамкорликни янада ривожлантиришга қаратилган ҳужжатлар қабул қилинди
553
Ўзбекистон билан Эрон ўртасидаги кенг қамровли ҳамкорликни янада ривожлантиришга қаратилган ҳужжатлар қабул қилинди
18.06.2023
Олий даражадаги музокаралар якунлангач, икки томонлама ҳужжатларни имзолаш маросими бўлди.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ва Эрон Ислом Республикаси Президенти Иброҳим Раисий икки мамлакат ўртасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаш тўғрисида Қўшма баёнотни имзоладилар.
Бундан ташқари, ташриф доирасида ҳукуматлар, идоралар ва ҳудудлар даражасида 15 та ҳужжат қабул қилинди.
Ҳукуматлар ўртасидаги имтиёзли савдо тўғрисидаги битим, Ўзбекистон техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги ва Эрон Миллий стандарт ташкилоти ўртасидаги ҳамкорлик дастури, Технологиялар ва инновациялар соҳасида ҳамкорлик бўйича Ҳаракатлар режаси шулар жумласидан.
Қўшма эркин иқтисодий зоналарни ташкил этиш, фармацевтика, транспорт ва транзит соҳаларида ҳамкорлик тўғрисида меморандумлар қабул қилинди.
Шунингдек, Спорт соҳасида ҳамкорлик бўйича қўшма чора-тадбирлар режаси, Низоларни ҳал этиш ва арбитраж тўғрисида англашув меморандуми, Қайта суғурталаш соҳасида ҳамкорлик бўйича факультатив битим ва бошқа ҳужжатлар ҳам имзоланди.
-
ДЕМОКРАТИК САЙЛОВЛАР ЖАРЁНИДА ХАЛҚАРО КУЗАТУВ ИНСТИТУТИНИНГ РОЛИ
602ДЕМОКРАТИК САЙЛОВЛАР ЖАРЁНИДА ХАЛҚАРО КУЗАТУВ ИНСТИТУТИНИНГ РОЛИ
Халқаро ташкилотлар ва хорижий давлатлар кузатувчиларининг сайловлардаги иштироки сайловни демократик тамойиллар асосида, очиқ ва ошкора ўтказишда муҳим аҳамиятга эга. Шу билан бирга, халқаро кузатув фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларининг амалга оширилишини таъминлаш, сайлов жараёни амалиёти бўйича икки томонлама билим ва ахборот алмашишга хизмат қилиши билан бир қаторда мустаҳкам халқаро алоқаларни ўрнатиш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Миллий сайлов тизими муттасил ривожланиб ва такомиллашиб бораётган янги Ўзбекистонда фуқароларнинг ва сайлов жараёни бошқа иштирокчиларининг сайлов ҳуқуқлари ва эркинликларини амалда таъминлашга йўналтирилган изчил ислоҳотлар юксак самара бермоқда. Шу билан бирга, Ўзбекистон нафақат ўз миллий сайловлари, балки референдумларини ўтказишда халқаро кузатишни амалга ошириш учун очиқдир.
Шундай қилиб, мамлакатимизда демократик сайловларни ўтказиш, сайлов жараёни иштирокчиларининг сайлов ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаш ва ҳимоя қилиш соҳасидаги халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принцип ва нормалари ҳаётга татбиқ этилмоқда.
Оҳирги йилларда Ўзбекистонда сайловлар ўтказилиши жараёнини халқаро кузатиш динамикаси хорижий (халқаро) кузатувчилар иштироки ортиб бораётганлигидан далолат беради. Ўзбекистон Республикаси президентлиги учун 2015 йилда ўтказилган сайловда 296 нафар хорижлик кузатувчи иштирок этган бўлса, 2016 йилдаги сайловда улар 555 нафарни, 2021 йили эса 971 нафарини ташкил этди.
Буларнинг барчаси ўзининг янги, янада юксалиш йўлини танлаган Ўзбекистонда сайловлар туб ўзгаришлар ва демократик ислоҳотлар, вужудга келаётган янги сиёсий муҳит шароитида ўтказилаётганидан ҳамда халқаро ҳамжамиятда ушбу ўзгаришларга эътибор тобора ошиб бораётганидан ёрқин далолатдир.
Халқаро кузатувнинг халқаро стандартлари ва миллий-ҳуқуқий асослари
Бугунга келиб, Ўзбекистон халқаро муносабатларнинг тўла ҳуқуқли субъекти сифатида халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принцип ва нормаларини қамраб олган инсон ҳуқуқлари бўйича 80 дан ортиқ халқаро ҳужжатларга қўшилган.
БМТ, ЕХҲТ, Европа Кенгаши, Парламентлараро иттифоқ ва шу каби бошқа етакчи халқаро ташкилотлар ҳужжатларида акс эттирилган давлатнинг халқаро мажбуриятлари ва халқаро сайлов стандартлари имплементацияси асосида Ўзбекистонда миллий сайлов тизими шакллантирилди, сайловни ўтказиш ва сайловларни халқаро кузатишни ташкил этишни ҳуқуқий тартибга солиш амалга оширилмоқда.
Бу ҳужжатлар қаторига Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси, Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги Халқаро пакт, Ирқий камситишнинг барча шаклларини тугатиш тўғрисидаги Халқаро конвенция, Аёлларга нисбатан камситишнинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги Конвенция (CЕДАW), Аёлларнинг сиёсий ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенция, БМТнинг сайловларни ўтказилиши устидан халқаро кузатув тамойиллари тўғрисидаги Декларацияси, ЕХҲТнинг инсоний ўлчовлари бўйича Копенгаген конференцияси йиғилишининг ҳужжати, Эркин ва адолатли сайловлар мезонлари тўғрисидаги Декларация, Сайловларни ўтказишга оид тавсия этилган меъёрларнинг мажмуаси: 2002 йилда Венеция комиссияси томонидан қабул қилинган раҳбарий тамойиллар ва изоҳловчи маъруза, Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги аъзо давлатларда сайловлар ва референдумлар устидан халқаро кузатиш тамойиллари тўғрисидаги МДҲ Парламентлараро Ассамблеясининг декларацияси ва бир қатор бошқа ҳужжатлар киради.
Янги таҳриридаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясида халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган нормаларининг устуворлиги эътироф этилган. Мамлакатимизда халқаро кузатувчиларнинг фаолияти халқаро кузатув институтини тартибга солиш соҳасидаги халқаро ҳужжатларни ҳисобга олган ҳолда, халқаро ҳужжатларга зид келмайдиган доирада миллий қонунчилик билан тартибга солинади ҳамда халқаро кузатувчиларни таклиф қилиш борасида етарлича ривожланган амалиёт мавжуд.
Ўзбекистондаги сайловларда халқаро кузатувчиларнинг мақомини ҳуқуқий тартибга солиш, шу жумладан, аккредитация қилиш тартиби, халқаро кузатувчиларнинг ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва чекловлари рўйхати Сайлов кодекси ҳамда Марказий сайлов комиссиясининг Ўзбекистон Республикаси сайловида иштирок этувчи хорижий давлатлар ва халқаро ташкилотлар кузатувчилари тўғрисидаги Низоми билан тартибга солинади.
Хусусан, Сайлов кодексида сайловларга тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказишга доир барча тадбирларда, шунингдек сайлов куни овоз бериш жойларида ва овозларни санаб чиқишда бошқа давлатлардан, халқаро ташкилотлардан кузатувчиларнинг иштирок этиши мумкинлиги белгилаб қўйилган. Марказий сайлов комиссиясининг Низомида хорижий давлатлар ва халқаро ташкилотлардан келган кузатувчиларнинг сайловларда иштирок этиши тартиби батафсил белгилаб берилган.
Ўзбекистон халқаро ташкилотлар фаолиятида фаол иштирок этиб, халқаро сайлов стандартларини жорий этишда конструктив ҳамкорликни амалга оширмоқда. Улар орасида Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ), Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Ташкилотининг Демократик институтлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича бюроси (ЕХҲТ/ДИИҲБ), ЕХҲТ Парламент Ассамблеяси, Европа Парламенти, Мустақил давлатлар Ҳамдўстлиги (МДҲ), МДҲ Парламент Ассамблеяси, Ислом ҳамкорлик ташкилоти (ИҲТ), Шанхай ҳамкорлик ташкилоти (ШҲТ), Туркий давлатлар ташкилоти (ТДТ) каби халқаро ташкилотлар бор.
Ўзбекистон Марказий сайлов комиссияси 2013 йилдан буён Бутунжаҳон сайлов органлари ассоциацияси (БСОА), 2014 йилдан эса Осиё сайлов органлари ассоциацияси (ОСОА) аъзосидир, ЕХҲТ/ДИИҲБ, МДҲ ПА аъзо давлатлари Демократия, парламентаризм ва фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларига риоя этилишини мониторинг қилиш халқаро институти (ДМХИ), Сайлов тизимлари халқаро жамғармаси (IFES), ЕХҲТнинг Ўзбекистондаги лойиҳалар бўйича координатори, БМТТД каби халқаро ташкилотлар билан сайлов масалалари бўйича фаол ҳамкорлик қилиб келмоқда.
Ўтган даврда Ўзбекистонда сайловларни халқаро кузатишни ташкил этиш амалиёти тўла шакллантирилди. Шу жиҳатдан, таклиф этилаётган халқаро (хорижий) кузатувчиларни шартли равишда уч гуруҳга ажратиш мумкин.
Биринчи гуруҳ – кузатиш халқаро ҳужжатлар асосида амалга ошириладиган халқаро ва давлатлараро ташкилотлар. ЕХҲТ ДИИҲБ, ЕХҲТ Парламент Ассамблеяси, Европарламент, МДҲ, МДҲ Парламентлараро ассамблеяси, ШҲТ, ИҲТ, ТДТ, Туркий тилли давлатлар парламент ассамблеяси каби халқаро ташкилотлар шулар жумласидандир.
Таклиф этилаётган халқаро кузатувчиларнинг иккинчи гуруҳини ихтисослаштирилган орган ва ташкилотлар, шу жумладан, сайловлар ва референдумларни халқаро кузатишнинг асосий мақсадлари уларнинг устави ёки низомларида белгиланган давлатлараро ташкилот мақомига эга бўлмаган халқаро ташкилотлар ташкил қилади. Бу гуруҳдан, асосан, миллий конституция ва сайлов, референдумлар тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ сайловлар, референдумлар ўтказишда профессионал иштирок этувчи хорижий сайлов органлари (комиссиялари) ва вазифаларига сайлов жараёнларини ўтказишни ўз ичига олган бошқа органлар (миллий адлия вазирликлари, суд ва бошқалар), миллий сайловлар, референдумларнинг илмий-амалий масалалари билан профессионал равишда шуғулланувчи уюшмалар ва ташкилотлар жой олган. Халқаро хусусий ҳуқуқ бўйича Гаага конференцияси, Бутунжаҳон сайлов органларининг ассоциацияси, Осиё сайлов органлари ассоциацияси, МДҲ ПAга аъзо давлатларнинг Демократия, парламентаризм ва фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларига риоя этилишини мониторинг қилиш Халқаро институти, Сайлов тизимлари халқаро жамғармаси каби тузилмалар шулар жумласидандир.
Халқаро кузатувчиларнинг учинчи гуруҳига Ўзбекистон томонидан хорижий кузатувчилар сифатида таклиф этилган ва ўз касбий манфаатларидан келиб чиққан холда сайловни кузатувчи олимлар ва тадқиқотчилар, сайлов ҳуқуқи соҳасидаги экспертлар, ҳуқуқшунослар, ҳуқуқ ҳимоячилари ва сиёсатшунослар киради.
Халқаро кузатувчиларни аккредитациядан ўтказиш
Сайлов кампанияси бошланганлиги эълон қилингандан сўнг Марказий сайлов комиссияси Ташқи ишлар ишлар вазирлиги орқали хорижий давлатларнинг сайлов органларига ва халқаро ташкилотларга таклифномалар юборади.
Хорижий давлатлар ва халқаро ташкилотлар бу таклифга жавоб ва тегишли ҳужжатларни овоз бериш кунидан камида ўн кун олдин тақдим этиши керак. Ташқи ишлар ишлар вазирлиги тегишли хорижий давлатлар, халқаро ташкилотлар кузатувчиларининг ҳужжатларини илова қилинган ҳолда Марказий сайлов комиссиясига тақдимнома киритади. Марказий сайлов комиссияси беш кун ичида хорижий (халқаро) кузатувчиларни аккредитация қилиш тўғрисида қарор қабул қилади ва рўйхатини ўзининг расмий веб-сайтида эълон қилади.
Шу билан бирга аккредитация учун тақдим этилган ҳужжатлар қуйиладиган талабларга жавоб бермаса, ҳужжатлар белгиланган муддатдан кеч тақдим қилинса, хорижий кузатувчининг ёки унинг номзодини кўрсатган ташкилотнинг фаолияти миллий қонунчиликка зид бўлса ёки Ўзбекистон Республикасининг суверенитети, хавфсизлиги ва миллий манфаатларига хавф солса - қонунчилигимизга мувофиқ аккредитация қилиш рад этилишига асос бўлади.
Марказий сайлов комиссияси томонидан аккредитация қилинган хорижий кузатувчига сайловларга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш даврида ўз фаолиятини амалга ошириши учун асос бўлган тегишли мандат берилади.
Халқаро кузатувчиларнинг ҳуқуқ
ва мажбуриятлари
Мамлакатимизнинг миллий сайлов амалиётида халқаро кузатувчиларнинг аниқ ҳуқуқий мақомини белгилаш модели тўла шакллантирилган. Давлатимиз халқаро кузатувчилар фаолияти учун зарур шарт-шароитлар яратиладиган бир хилдаги амалиёт кафолатлайди.
Сайлов кодексида хорижий кузатувчи маҳаллий кузатувчи (сиёсий партиялар, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари вакиллари) билан бир хил ҳуқуқларга эга эканлиги белгилаб қўйилган.
Хорижий кузатувчи қуйидаги ҳуқуқларга эга:
сайлов комиссияларининг мажлисларида ҳозир бўлиш;
номзодлар кўрсатишга бағишланган йиғилишларда, номзодларнинг сайловчилар билан учрашувларида иштирок этиш;
сайлов участкасида ҳозир бўлиш, тайёргарлик ишларининг боришини, яширин овоз бериш кабиналарининг ёки хоналарининг жойлаштирилишини ва сайлов қутиларининг муҳрланишини, фуқароларнинг рўйхатга олинишини, сайлов бюллетенларининг уларга берилишини кузатиш;
сайлов куни овоз бериш жараёнини кузатиш;
муддатидан олдин овоз беришни ўтказиш вақти ва жойи ҳақида хабардор бўлиш ҳамда ушбу жараённи кузатиш;
сайловчининг турган жойида унинг рухсати билан овоз бериши жараёнини кузатиш;
овозлар санаб чиқилаётганда ва сайлов комиссиясининг баённомаси тузилаётганда ҳозир бўлиш;
сайлов натижалари тўғрисидаги ҳужжатларнинг тегишли сайлов комиссияси томонидан тасдиқланган кўчирма нусхаларини сўраш ва олиш;
кузатув олиб бориш давомида ўзи ёллаган таржимон ҳамроҳлигида бўлиш;
сайлов жараёни ва овоз беришнинг яширинлигини бузмасдан фото, видео, аудио ёзувларни амалга ошириш (қамоқда сақлаш ва озодликдан маҳрум этиш жойлари, ҳарбий қисмлар, даволаш муассасалари бундан мустасно);
кузатув натижалари бўйича оммавий ахборот воситалари вакилларига мурожаат қилиш;
сайловолди ташвиқоти белгилари бўлмаган, фамилияси, исми ва отасининг исми, ўзи вакиллик қилаётган ташкилотнинг номи кўрсатилган кўкрак нишонлари тақиш;
округ сайлов комиссияси томонидан участка сайлов комиссияларидан овозларни санаб чиқиш натижалари тўғрисидаги баённомаларни қабул қилиб олиш ҳамда округ бўйича сайлов натижаларини аниқлаш жараёнида ҳозир бўлиш;
ҳарбий қисмларда, қамоқда сақлаш ва озодликдан маҳрум этиш жойларида тузилган сайлов участкаларига бориши ҳақида камида уч кун олдин тегишли участка сайлов комиссиясини белгиланган тартибда хабардор қилиш;
агар сайлов участкасида сайловга оид қонунчилик ва халқаро нормалар талаблари бузилишига йўл қўйилган деб ҳисоблаш учун асослар бўлса, ўз кузатувлари тўғрисида ушбу участка сайлов комиссияси аъзоларига уларнинг ишига аралашмаган ҳолда маълум қилиш, шунингдек юқори турувчи сайлов комиссияларига хабар бериш;
сайлов тўғрисидаги қонунчилик ҳужжатлари ҳақида ҳамда сайловга тайёргарлик кўриш ва унинг ўтказилиши бўйича ўз фикрини баён қилиш.
Халқаро кузатувчиларнинг бу ваколатлари халқаро стандартларга мос келади.
Хорижий кузатувчиларга берилган бундай кўплаб эркинликлар, ҳуқуқлар орқали улар бўлиб ўтаётган сайловлар жараёнларига объектив баҳо бериш учун маълумот тўплайди, сайлов қонунчилиги ва амалиётини ўрганади, сайлов ўтказувчи комиссиялари фаолиятига баҳо беради.
Шу билан бирга, халқаро ҳужжатларга кўра, давлатнинг ички иши ҳисобланган ва ташқаридан ҳар қандай ноқонуний аралашувдан ҳимояланиш лозим бўлган ички сиёсий жараёнларга билвосита ёки тўғридан-тўғри аралашиш ҳолатларининг олдини олиш мақсадида, Марказий сайлов комиссиясининг хорижий (халқаро) кузатувчилар тўғрисидаги Низомида халқаро кузатувчиларга ўз ваколатларини амалга оширишда муайян мажбуриятлар/чекловлар белгиланганки, улар ушбу чекловларга риоя қилишлари шарт.
Хорижий кузатувчилар қуйидагиларга мажбурдирлар:
ўз фаолиятида Ўзбекистон Республикаси Конституциясига, қонунларига, жумладан Ўзбекистонда бўлиш қоидаларига, сайловларни ташкил этиш ва ўтказиш борасидаги халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган норма ва принципларига амал қилиш;
сайловлар устидан халқаро кузатувни амалга ошириш борасидаги ўз вазифаларини холислик, сиёсий бетарафлик принципларига амал қилган ҳолда бажариш, сайловларни ўтказувчи комиссиялар, давлат органлари, мансабдор шахслар, сайловлар иштирокчиларига нисбатан қандай бўлмасин бирон-бир тарзда афзаллик билдиришдан воз кечиш;
барча даражадаги сайловлар ўтказувчи комиссияларга, давлат ҳокимияти ва бошқарув органларига ҳамда бошқа ташкилотларга кирганида Марказий сайлов комиссияси томонидан берилган мандатни шахсини тасдиқловчи ҳужжат билан биргаликда кўрсатиш;
ўз хулосаларини ўтказилган кузатув ва ҳақиқий материаллар билан асослаш.
Хорижий кузатувчиларга қуйидагилар ман этилади:
овоз берувчи овоз бериш бюллетенига ўз белгисини қўяётган пайтда овоз бериш кабинасида ёки хонасида бўлиш;
овоз берувчиларга таъсир ўтказиш, бирон-бир ташвиқот материали ёки адабиёти тарқатиш;
овоз берувчилардан улар қандай овоз берганликларини суриштириш ёки уларга овоз бериш бюллетенига белги қўйишда бирон-бир тарзда ёрдам кўрсатиш;
сайловлар ўтказувчи участка комиссиясининг фаолиятига, шу жумладан овоз бериш қутиларини муҳрлаш, уларни очиш, овозларни санаб чиқиш чоғида аралашиш;
сайлов куни ва овоз бериш бошланишидан бир кун олдин жамоатчилик фикри сўровлари натижаларини, сайловлар натижалари прогнозларини, ўтказилаётган референдум билан боғлиқ бошқа тадқиқотларни эълон қилиш.
Хорижий кузатувчиларнинг сайловларга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш билан боғлиқ бўлмаган тадбирларда иштирок этиши Марказий сайлов комиссияси билан олдиндан келишилган ҳолда амалга оширилади.
Сайловларни ўтказишнинг миллий қонунчилик базасини такомиллаштириш
Ўзбекистонда ўрнатилган халқаро кузатув амалиётига мувофиқ, сайлов жараёнлари мониторинги натижалари бўйича эълон қилинган хулосалар ва тавсиялар эътибордан четда қолмайди ҳамда сайлов ва сайловни ўтказиш амалиёти миллий қонунчилик базасини такомиллаштиришни давом эттириш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Миссиялари 1999 йилдан буён сайловларни кузатиш учун таклиф этилаётган ЕХҲТ/ДИИҲБ билан фаол ҳамкорлик мисолида (парламент сайловлари: 2004, 2009, 2014, 2019 йиллар; президентлик сайловлари: 2007, 2015, 2016, 2021 йиллар, Конституция референдуми 2023 йил), Марказий сайлов комиссияси томонидан мувофиқлаштирилган ва сайлов жараёнининг барча иштирокчилари, эксперт ва мутахассислар, сиёсий партиялар, фуқаролик жамияти институтлари вакиллари, олимлар ва амалиётчиларни жалб этган ҳолда парламент ва Президент сайловларини кузатиш натижалари бўйича сайловни кузатиш миссияларининг якуний ҳисоботлари асосида сайлов қонунчилиги ва амалиётини янада такомиллаштириш юзасидан изчил ишлар амалга оширилмоқда.
Сўнгги йилларда Ўзбекистон ДИИҲБнинг сайловларни кузатиш бўйича қатор тавсияларини босқичма-босқич амалга оширди. Бунга Сайлов кодексининг қабул қилиниши, сайлов жараёнига ахборот-коммуникация технологияларининг жорий этилгани ва бир қатор бошқа киритилган янгиликлар яққол далолат бўла олади.
Масалан, ДИИҲБ Сайловларни кузатиш миссиясининг Ўзбекистон бўйича Якуний ҳисоботларидан бирининг халқаро мажбуриятларга мувофиқ ҳуқуқий лаёқатга асосланган овоз бериш чегарасини қайта кўриб чиқиш бўйича тавсиясини амалга ошириш.
Биринчи навбатда, 2021 йил июль ойида мамлакатимиз томонидан БМТнинг Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенцияси (Нью-Йорк, 2006 йил 13 декабрь) ратификация қилинди.
Кейинги қадам ҳуқуқ лаёқати чекланган шахсларнинг сайловларда бошқалар билан тенг ҳуқуқлилигини конституциявий даражада мустаҳкамлаш бўлди.
Янги таҳриридаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясида (128-модда) суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган фуқаролар, шунингдек оғир ва ўта оғир жиноятлар содир этганлик учун суднинг ҳукмига кўра озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган шахслар сайловда иштирок этиш ҳуқуқидан фақат қонунга мувофиқ ҳамда суднинг қарори асосида маҳрум этилиши мумкинлиги белгиланган. Бошқа ҳар қандай ҳолларда фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини тўғридан-тўғри ёки билвосита чеклашга йўл қўйилмайди.
Кейинчалик бу конституциявий норма сайлов қонунчилигида мустаҳкамлаб қўйилди. 2023 йил 6 май куни “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий қонуни қабул қилинди, унга кўра “Ўзбекистон Республикасининг референдуми тўғрисида”ги Қонуннинг ва Сайлов кодексининг тегишли моддалари янги таҳрирда баён қилинди. Муомалага лаёқатсиз шахслар фақат суд қарори билан сайлов ҳуқуқидан маҳрум этилиши мумкинлиги белгиланди.
Ушбу норма шахс ўз ҳуқуқий субъективликни тан олиш ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки бу ҳуқуқ чекланиши мумкин бўлган ҳолатларни истисно қилишнинг конституциявий кафолати бўлиб хизмат қилади.
Мухтасар айтганда, халқаро кузатувчилар фаолиятининг халқаро ҳуқуқий асослари аввало халқаро ҳужжатлар билан тартибга солинади. Қўлланиши сайловларга доир миллий қонунчилик доирасида амалга оширилади. Бундай амалиёт мамлакатимизнинг халқаро ташкилотлар ва хорижий давлатлар кузатувчиларининг сайловлардаги иштироки борасида халқаро мажбуриятларига тўла мосдир.
Шу нуқтаи назардан, Марказий сайлов комиссияси томонидан жорий йилнинг 9 июль куни бўлиб ўтадиган муддатидан илгари Ўзбекистон Республикаси Президенти сайловига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш жараёнларида халқаро кузатишни ташкил этиш мақсадида, хорижий давлатларнинг сайлов органлари ва халқаро ташкилотларга таклифномалар юборилгани халқимиз ва мамлакатимиз ҳаётидаги ушбу ғоят муҳим сиёсий тадбирни умумэътироф этилган демократик тамойиллар асосида, очиқ-ошкора ва шаффоф ўтказишга хизмат қилади.
Гулноза Раҳимова,
-
Қатар Давлати Амири давлат ташрифи билан Ўзбекистонга келади
572Қатар Давлати Амири давлат ташрифи билан Ўзбекистонга келади
04.06.2023
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг таклифига биноан Қатар Давлати Амири шайх Тамим бин Ҳамад Ол Соний 5-6 июнь кунлари давлат ташрифи билан мамлакатимизда бўлади.
Олий мартабали меҳмон ташрифининг асосий тадбирлари Самарқанд шаҳрида бўлиб ўтади.
Бўлажак олий даражадаги музокараларда Ўзбекистон ва Қатар ўртасидаги кўп қиррали муносабатларни янада ривожлантириш масалалари кўриб чиқилади. Бунда, энг аввало, фаол сиёсий мулоқотлар ва маданий-гуманитар алмашинувни давом эттириш, энергетика, газ-кимё саноати, қишлоқ хўжалиги, инфратузилма, логистика, туризм ва бошқа тармоқларда йирик инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш эътибор марказида бўлади.
Давлат раҳбарлари халқаро сиёсат ва минтақавий кун тартибининг долзарб масалаларини ҳам муҳокама қиладилар.
Учрашув якунида салмоқли ҳукуматлараро ва идоралараро ҳужжатлар тўплами имзоланиши кутилмоқда.
Таъкидлаш жоизки, Қатар Давлати Амирининг юртимизга ташрифи икки мамлакат ўртасидаги дипломатик муносабатларнинг 25 йилдан зиёд тарихида биринчиси бўлади.
-
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” иккинчи саммитидаги нутқи
583Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” иккинчи саммитидаги нутқи
02.06.2023
Ҳурматли делегациялар раҳбарлари!
Навбатдаги “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” форматидаги етакчилар учрашувининг барча иштирокчиларини қутлашдан мамнунман.
Қирғиз Республикаси Президенти ҳурматли Садир Нурғожоевич Жапаровга саммит аъло даражада ташкил этилгани ҳамда минтақамизнинг энг хушманзара масканларидан бири – Чўлпонота шаҳрида кўрсатилаётган ҳар доимгидек илиқ, самимий меҳмондўстлик учун билдирилган миннатдорлик сўзларига қўшиламан.
Европа Кенгаши Президенти Шарль Мишель жанобларига ҳам алоҳида ташаккур билдираман.
Алоқаларимизнинг самарадорлиги кўп жиҳатдан айнан сизнинг Марказий Осиё мамлакатлари билан конструктив сиёсий мулоқотни ва кўп қиррали ҳамкорликни ривожлантиришни ҳар томонлама қўллаб-қувватлашингиз ва қатъий интилишингиз туфайлидир.
Ҳурматли ҳамкасблар!
Остонада очиқлик, ўзаро ишонч руҳида ва самарали ўтган илк учрашувимиздан буён салкам бир йил ўтди. Шу қисқа даврда биргаликдаги саъй-ҳаракатларимиз билан ҳақиқатан ҳам катта ишлар амалга оширилди.
Ўтган йилнинг ноябрь ойида Ўзбекистонда Минтақавий ўзаро боғлиқлик бўйича юқори даражадаги конференция ўтказилди. Унда рақамлаштириш, транспорт коммуникациялари, энергетика ва сув ресурсларини бошқариш соҳаларидаги лойиҳаларни, шу жумладан, европалик шерикларимизнинг “Глобал дарвоза” стратегияси доирасида илгари суришга алоҳида эътибор қаратдик.
Марказий Осиёда барқарор энергетика тизимини яратиш ҳамда профессионал таълим соҳасида бир қатор муҳим минтақавий лойиҳаларни бошладик.
Март ойида Тошкентда фуқаролик жамияти форуми, Олма-отадаги иккинчи Иқтисодий форум, Европа тикланиш ва тараққиёт банкининг май ойида Самарқандда бўлиб ўтган йиллик йиғилиши натижаларини алоҳида қайд этишни истар эдим. Бу тадбирлар бизнинг европалик шерикларимиз билан мулоқотларимиз сифат жиҳатидан ва ижобий ўзгариб бораётганини яна бир бор кўрсатди.
Бугун Марказий Осиё Европанинг етакчи компания ва банклари учун жозибадорлик маркази ва янги иқтисодий имкониятлар маконига айланди.
Бу ўринда сўз замонавий саноат қувватларини яратиш, “яшил” энергетикани жорий этиш, “ақлли” қишлоқ хўжалигини ривожлантириш, ривожланган транспорт-логистика инфратузилмасини шакллантиришга қаратилган кенг инвестициявий ва технологик шериклик ҳақида бормоқда.
Ҳамкасбларимнинг чиқишларида статистик маълумотлар янгради. Уларни такрорлаб ўтирмайман. Шу билан бирга қайд этмоқчиманки, 2030 йилга қадар ушбу кўрсаткичларнинг икки баробар ўсишига эришиш учун барча асосларимиз бор.
Ўзбекистоннинг Европа Иттифоқи мамлакатлари билан ҳамкорлиги ҳақида қисқача тўхталиб ўтмоқчиман.
Мишель жаноблари, сизнинг Ўзбекистонга тарихий ташрифингиздан сўнг барча даражалардаги мулоқотлар сезиларли даражада фаоллашди. Биз Франция, Германия, Венгрия ва Чехия етакчилари билан учрашувлар ўтказдик. Будапешт ва Стокгольмда элчихоналар очдик. Келгуси ҳафтада мен Италияга ташрифни амалга оширишни режалаштирмоқдаман.
Европа Иттифоқи билан товар айирбошлаш ҳажми “GSP+” тартиби туфайли барқарор ўсиб бормоқда. Ўтган йили савдо ҳажми 20 фоизга ошган бўлса, жорий йил бошидан буён қарийб 70 фоизга ўсди. Европанинг етакчи компания ва банклари билан юқори технологик ишлаб чиқариш ва янги иш ўринларини яратиш бўйича истиқболли лойиҳалар портфели 20 миллиард евродан зиёдни ташкил этмоқда.
Стратегик ҳамкорларимиз орасида “Siemens”, “Linde Group”, “CLAAS”, “Airbus”, “BASF”, “EDF”, “Alstom”, “Total”, “Orano”, “OTP Group” ва кўплаб бошқа жаҳонга машҳур корпорациялар бор. Шуни алоҳида таъкидламоқчиманки, қўшма лойиҳаларнинг амалга оширилиши Евроосиё қитъасининг индустриал харитасини тубдан ўзгартириб юборишга имкон беради.
Гуманитар соҳада Париждаги Лувр ва Берлиндаги Янги музей билан ҳамкорликда иккита ноёб лойиҳани амалга оширдик. Бутун дунёга машҳур ушбу санъат марказларида илк бор минтақамизнинг бой маданий-тарихий меросини кенг намойиш этдик.
Ҳурматли саммит иштирокчилари!
Мураккаб геосиёсий вазият ва глобал иқтисодиётдаги салбий жараёнларга қарамасдан, Марказий Осиё мамлакатлари барқарор ўсишни намойиш этмоқда.
Европа тикланиш ва тараққиёт банки таҳлилчиларининг сўнгги ўрганишларига кўра, минтақадаги умумий иқтисодий ўсиш жорий йилда 5,2 фоизни ва келгуси йилда 5,4 фоизни ташкил қилади.
Европалик экспертлар Ўзбекистонда ўртача 6,5 фоизлик йиллик ўсишни прогноз қилмоқда. Айни пайтда биз 2030 йилга қадар ялпи ички маҳсулот ҳажми ва аҳолининг реал даромадларини икки баробар ошириб, даромадлари ўртачадан юқори бўлган давлатлар қаторига киришни режалаштиряпмиз.
Жадал саноатлаштириш сиёсати, шу жумладан, қайта ишлаш тармоқларига хорижий сармояларни кенг жалб этиш ушбу мақсадга эришишнинг асосий омили бўлади.
Европалик дўстларимиз ва шерикларимиз миллий ривожланиш дастурлари ва ортга қайтмас ислоҳотлар стратегиясини бундан буён ҳам қўллаб-қувватлаши муҳим эканини алоҳида таъкидламоқчиман.
Ҳурматли делегациялар раҳбарлари!
Саммитнинг таклиф этилган кун тартибини ҳисобга олиб, ҳамкорликнинг қуйидаги устувор ва ўзаро манфаатли йўналишларига эътиборингизни қаратмоқчиман.
Биринчиси – бу савдо. Ўзбекистон Европа Иттифоқи билан савдо муносабатларини тубдан кенгайтиришдан, энг аввало, барқарор савдо-логистика занжирларини ва ўзаро маҳсулот етказиб беришни қўллаб-қувватлашнинг самарали механизмларини яратишдан манфаатдор.
“GSP+” тартибининг тақдим этилиши мамлакатимиз ишлаб чиқарувчиларини ташқи савдо фаолиятига жалб қилиш ва шу билан бирга, ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар сифатини оширишда рағбатлантирувчи омил бўлиб хизмат қилди.
Биз ушбу шартларнинг амал қилиш муддатларини янги даврга узайтиришдан манфаатдормиз. Ушбу преференциялар тизимининг минтақадаги барча мамлакатларга татбиқ этилиши иқтисодиётларимизнинг индустриал салоҳияти ва рақобатбардошлиги ортишига хизмат қилади, деб ҳисоблаймиз.
Бунга мисол тариқасида экспортчиларимиз Европа бозорига умумий қиймати 4 миллиард евро бўлган 500 номдаги саноат товарларини етказиб беришга тайёр эканини қайд этмоқчиман.
Шу билан бирга, минтақамизда Европа Иттифоқи талабларига мувофиқ замонавий лабораториялар, стандартлаштириш ва сертификатлаш марказлари тармоғини яратиш, Европа бозорларида ишлаши учун экспорт қилувчиларимизнинг билим ва салоҳиятини ривожлантириш, Европа компанияларининг минтақа мамлакатлари савдо имкониятлари ҳақида хабардорлигини оширишга қаратилган тадбирлар ўтказиш каби алоҳида масалалар ҳам мавжуд.
Афсуски, бу масалаларнинг барчаси бўйича ҳанузгача сезиларли натижаларга эришилгани йўқ. Уларни ҳал этиш учун Мамлакатларимиз экспорт ва импорт қилувчи корхоналарини қўллаб-қувватлаш комплекс дастурини биргаликда ишлаб чиқишни таклиф этамиз.
Бундан ташқари, Ўзбекистон ва Европа Иттифоқи ўртасида кенгайтирилган шериклик ва ҳамкорлик тўғрисидаги битимни қабул қилиш жараёни тез фурсатда якунланиши ҳам ушбу вазифанинг ижросига хизмат қилади.
Иккинчидан – барқарор иқтисодий ўсишнинг муҳим омили сифатида ўзаро боғланган транспорт йўлакларини шакллантириш.
Марказий Осиё ва Европанинг транспорт-коммуникациявий боғлиқлигини, энг аввало, “Ўрта маршрут” деб ном олган Транскаспий транзит йўлагини шакллантириш орқали ривожлантириш мақсадида мамлакатларимизнинг саъй-ҳаракатларини бирлаштириш муҳимдир.
Таъкидлаш жоизки, ушбу лойиҳа яқинда Самарқандда ўтган Европа тикланиш ва тараққиёт банки бошқарувчилари учрашувида пухта таҳлил қилинди.
Афсуски, ушбу магистраль рақобатбардошлигини ошириш масаласида ўзаро мувофиқлашган ёндашув ҳанузгача мавжуд эмас. Бугун юк ташишнинг асосий ҳажмини ҳосил қилаётган бизнес учун манфаатли бўлган тарифлар керак. Бироқ таҳлиллар кўрсатаётганидек, ушбу йўналишдаги жорий тариф ва йиғимлар, масалан, муқобил бўлган Шимол – Жануб йўналишларидагидан 1,5 баробар баланд.
Транспорт-логистика ва порт инфратузилмаларини юклар оқимининг прогноз қилинаётган ўсишига мос равишда кенгайтириш ҳамда йўл қопламасининг техник ҳолатини яхшилаш масалалари ҳам муҳим аҳамиятга эга.
Шу муносабат билан Транскаспий йўлаги салоҳиятидан фойдаланишнинг доимий, таъсирчан механизмини яратишни мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблаймиз. Бу мамлакатларимиз транспорт идоралари ваколатли вакилларининг доимий учрашувларини ўтказиб боришни назарда тутади.
Шунингдек, европалик ҳамкорлар томонидан Европа ва Марказий Осиё ўртасида барқарор транспорт йўлакларини шакллантириш юзасидан ўтказилган тадқиқотларнинг муҳим аҳамиятини қайд этмоқчиман.
Учинчидан – инвестициявий ва технологик шериклик.
Имкониятларимиз ва умумий режаларимиз хусусида мен батафсил тўхталиб ўтдим. Ўйлайманки, “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” иқтисодий форуми доирасида ҳар йили саноат-технология кўргазмаларини ўтказиш масаласини кўриб чиқиш вақти келди.
Бугунги воқеликдан келиб чиқиб, Европа инвестиция банки билан биргаликда Европанинг етакчи компаниялари ишлаб чиқариш қувватларини мамлакатларимизга кўчириш жараёнида уларни молиявий қўллаб-қувватлашнинг махсус воситаларини ишга туширишдан манфаатдормиз.
Банкнинг минтақавий офиси Ўзбекистонда фаолият юритиши учун барча зарур шароитларни таъминлашга тайёрлигимизни тасдиқлаймиз.
Тўртинчидан – рақамли ўзаро боғлиқлик соҳасида Евроиттифоқ билан яқиндан ҳамкорлик қилиш ниятидамиз.
Жаҳон банки мутахассисларининг тадқиқотларига кўра, юқори тезликдаги Интернетдан фойдаланиш имкониятларининг янада кенгайтирилиши минтақа мамлакатлари ялпи маҳсулоти ва экспорти ҳажмининг мутаносиб равишда ошишига олиб келади.
Бу борадаги “Европа жамоаси” ташаббусини қўллаб-қувватлаймиз ҳамда “Марказий Осиё учун рақамли кун тартиби”ни биргаликда ишлаб чиқишни таклиф этамиз.
Бешинчидан – иқлим соҳасидаги хатарларга қарши курашиш.
Бу ерда, авваламбор, Европанинг илғор билим ва технологияларини қўллаган ҳолда мақсадли минтақавий лойиҳаларни амалга ошириш ҳисобидан экотизимлар барқарорлигини ошириш ҳақида сўз бормоқда.
Бундан ташқари, бугун Ўзбекистонда “яшил” энергетика фаол ривожланиб бормоқда. 2030 йилга бориб қайта тикланувчи энергия ишлаб чиқариш қувватларини 25 минг мегаваттгача ошириш ва унинг улушини ҳозирги 14 фоиздан 40 фоизгача етказишни режа қилганмиз.
Бугун менинг ҳамкасбларим экология масалаларига батафсил тўхталдилар. Масаланинг ғоят долзарблигини ҳисобга олиб, Европа Иттифоқини шу йил кузда Умумий хавфсизлик ва фаровонлик йўлидаги Самарқанд ташаббуси доирасида ўтказиладиган биринчи Халқаро иқлим форумининг ҳам ташкилотчиларидан бири бўлишга чақирамиз.
Биз шерикларимизнинг Марказий Осиё атроф-муҳитни ва иқлим ўзгаришини ўрганиш университетини ташкил этиш лойиҳасида фаол иштирок этишидан ҳам манфаатдормиз.
Олтинчидан – туризмни ривожлантириш.
Ушбу тармоқ пандемиядан кейин тез қайта тикланаётганини ва барқарор юқори ўсиш суръатини кўрсатаётганини таъкидлаш жоиз. Шунга қарамай, Марказий Осиёнинг улкан туризм салоҳияти бугунги кунда тўлиқ ишга солинмаяпти.
Марказий Осиё учун барқарор туризмни ривожлантиришга кўмаклашиш дастурини биргаликда ишлаб чиқиш ва уни жорий йил октябрь ойида Ўзбекистонда ўтказиладиган Жаҳон туризм ташкилоти Бош ассамблеясининг юбилей саммитида тақдим этишни таклиф қиламиз.
Ушбу дастур инфратузилмани модернизация ва тарихий мерос объектларини реконструкция қилиш бўйича аниқ лойиҳаларни, авиақатновлар географиясини кенгайтириш ва сонини кўпайтириш, бутун минтақа учун мўлжалланган ягона туризм маҳсулотлари ва йўналишларни ишлаб чиқиш ҳамда виза тартиботларини соддалаштириш масалаларини қамраб олади.
Еттинчидан – ёшлар таълимига инвестиция киритиш.
Ўзбекистонда Европанинг еттита университети филиаллари муваффақиятли фаолият юритмоқда. Лекин бу етарли эмас.
Яқин истиқболда Европа Иттифоқи мамлакатларининг етакчи олий таълим муассасалари билан шерикликни йўлга қўйиш ва қўшма таълим дастурларини, биринчи навбатда, техника мутахассисликлари бўйича жорий қилиш ниятидамиз.
Таълим вазирлари ва университетлар ректорларининг шу форматдаги мунтазам учрашувларини қайта тиклаш тарафдоримиз.
“Европа уфқлари” дастури доирасида Марказий Осиё минтақаси учун илмий-тадқиқот ва таълим лойиҳаларини қўллаб-қувватлашни кенгайтириш имкониятини кўриб чиқишни таклиф этамиз.
Ҳурматли ҳамкасблар!
Хавфсизлик соҳасида янги хавф-хатар ва таҳдидларга қарши курашиш борасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаш биргаликдаги ишларимизнинг энг муҳим йўналишидир.
Бугун чегараларни ҳимоя қилиш, наркотрафик ва терроризмга қарши кураш бўйича қўшма дастурларни самарали амалга оширмоқдамиз.
Сўнгги йилларда икки юздан ортиқ минтақавий тадбирлар ўтказилди. Европалик ҳамкорлар кўмагида минглаб юқори малакали мутахассислар тайёрланди, чегара пунктлари модернизация қилинди.
Экстремизм ва радикализм, одам савдоси, уюшган ва кибер жиноятчиликка қарши курашиш ҳамда чегараларни қўриқлаш соҳасида янги шериклик дастурларини ишлаб чиқиш зарур, деб ҳисоблаймиз.
Шу мақсадда “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи: хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорликнинг янги кун тартиби” мавзусида экспертлар конференциясини ўтказишни таклиф этамиз.
Афғонистон муаммоси эътиборимиз марказида бўлиб турибди. Минг афсуски, Афғонистондаги гуманитар вазият тез суръатда ёмонлашиб бормоқда. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг маълумотларига кўра, ҳозирги вақтда миллионлаб афғонлар ҳалокат ёқасида турибди.
Шу муносабат билан шерикларимизни афғон халқига инсонпарварлик ёрдами ҳажмини камайтирмасликка чақирамиз. Шу мақсадда Термиздаги логистика хаби имкониятларини бундан буён ҳам тақдим этишга тайёрмиз.
Афғонистондаги вазиятни тартибга солиш ва унинг тинч тараққиётига кўмаклашиш борасидаги долзарб масалалар ечими юзасидан умумий ёндашувларни ишлаб чиқиш учун махсус вакилларимизнинг мунтазам маслаҳатлашувларини давом эттиришни таклиф этамиз.
Ҳурматли делегациялар раҳбарлари!
Бугун ҳамкасбларимнинг чиқишларида Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги амалий ҳамкорликни кенгайтиришга қаратилган муҳим ташаббуслар илгари сурилди.
Билдирилган ҳар бир таклиф экспертларимиз томонидан диққат билан ўрганиб чиқилиши жуда муҳимдир. Шу муносабат билан учрашувимиз якунлари бўйича алоҳида “йўл харитаси”ни ишлаб чиқиш ва қабул қилишни мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблайман.
Мулоқотларимизни мунтазам ўтказиб бориш тўғрисидаги таклифни ҳам қўллаб-қувватлайман.
Ушбу форматдаги илк саммитни келгуси йилда Ўзбекистонда ўтказиш борасидаги ташаббусимиз қўллаб-қувватлангани учун миннатдорлик изҳор этаман.
Ушбу учрашув якунлари мамлакатларимиз ўртасидаги дўстлик ва шериклик муносабатларини мустаҳкамлашга қўшимча суръат бағишлайди, минтақада тинчлик ва барқарорлик, изчил тараққиёт ва равнақни таъминлашга хизмат қилади, деб ишонаман.
Эътиборингиз учун раҳмат.
-
26 майдан 4 июнгача Голландиянинг бешта йирик шаҳарларида, яъни Амстердам, Роттердам, Схидам, Маастрихт ва Ейндховенда 9-чи “Қизил Лола” кинофестивали бўлиб ўтмоқда. Кинофестиваль доирасида Ўзбекистондан "Репетиция" фильми намойиш этилади.
574Барчангизни ўзбек фильмини кўришга таклиф этамиз.
Кинофестиваль ҳақида маълумотни қуйидаги ҳаволада олиш мумкин: https://rtff.nl/nl-programma-2023/#1682662435358-e57ee1d0-cb77
-
Инновацион ҳудудлар – тараққиётга илм-фан асосида ёндашув
573Инновацион ҳудудлар – тараққиётга илм-фан асосида ёндашув
Бугун дунёнинг ривожланиш тенденцияларига эътибор қаратадиган бўлсак, илмий-назарий қарашлар инновацион ғоялар, илғор технологиялар ёрдамида саноат, ишлаб чиқариш тармоқларига фаол интеграция қилинганини кўриш мумкин. Шу маънода, янгиланаётган Ўзбекистонда тараққиёт сари дадил қадамлар ташланар экан, илм-фан равнақини янги босқичга кўтариш, илмий ишланмалар ва ташаббусларни ишлаб чиқаришга татбиқ қилишга алоҳида эътибор қаратилаётгани айни муддао. Бу борада илғор мамлакатлар тажрибасидан ўтган ўзига хос ёндашув — инновацион ҳудудларнинг ташкил этилаётгани келгусида ўз самарасини беради.
Шу йилнинг 7 апрель куни Сирдарё вилояти маркази — Гулистон шаҳрида халқ депутатлари Сирдарё вилояти Кенгашининг навбатдан ташқари сессияси бўлиб ўтди. Унда Президент Шавкат Мирзиёев иштирок этиб, Сирдарё вилоятини саноат, тадбиркорлик, қишлоқ хўжалиги, таълим ва тиббиёт бўйича “илғор инновациялар ҳудуди”га айлантириш бўйича топшириқлар берди.
Бугунги кунда мазкур топшириқлар ижросини таъминлаш борасида қатор чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Айни жараёнда давлатимиз раҳбарининг 2022 йил 6 июлдаги “2022 — 2026 йилларда Ўзбекистон Республикасининг инновацион ривожланиш стратегиясини тасдиқлаш тўғрисидаги” Фармони муҳим дастуриламал бўлмоқда. Ушбу ҳужжатда инновацион ҳудудларда тўпланган тажрибани бошқа жойларга босқичма-босқич жорий қилиш орқали мамлакат марказидан бошлаб энг олис манзилларгача “тубдан янгиловчи” инновацияларнинг кириб боришини таъминлаш кўзда тутилган.
Фармонда инновацион ривожлантириш ҳудудларида 2022 — 2026 йилларда кичик инновацион ишлаб чиқаришни ташкил этиш учун тайёр “1000 та инновацион лойиҳа” таклифлар портфелини шакллантириш ва босқичма-босқич амалга ошириш, шунингдек, муваффақиятли кичик инновацион ишлаб чиқариш ташкилотларини республиканинг бошқа географик ҳудудларига трансфер қилиш сингари йўналишларда устувор вазифалар белгиланди.
Ўзига хослик, мақсад ва вазифалар
Хўш, инновацион ҳудудлар ўзи нима? Улар бошқа географик ва маъмурий бирликлардан қай жиҳати билан фарқланади? Бундай зоналарни ташкил этишдан қандай мақсад-муддаолар кўзланади?
Аввало, бу — бошқа юридик субъектга нисбатан алоҳида ҳуқуқий мақомга эга чекланган ҳудуддир. Бундай зоналар ташкил этиш орқали давлатнинг умумий ёки алоҳида ҳудудларини замонавий мезонлар асосида ривожланишининг стратегик масалалари ҳал этилади. Хусусан, ташқи савдо, ижтимоий-иқтисодий, минтақавий, илмий-техникавий муаммоларни ҳал қилиш имконияти кенгайиб боради.
Шунинг учун ҳам бу каби ҳудудлар биринчи навбатда юқори технологияли қайта ишлаш тармоқларини ривожлантириш ёки янги технологияларни амалда қўллаш мақсадида ташкил этилиши мақсадга мувофиқдир.
2022 — 2026 йилларда Ўзбекистон Республикасининг инновацион ривожланиш стратегиясига кўра, Қорағалпоғистон Республикаси ва вилоятларда 28 та инновацион ҳудудга айлантирилаётган туманлар рўйхати тасдиқланди. Ўтган даврда 28 та инновацион туманларнинг инновация масалалари бўйича ўринбосарлари тайинланди ва улар учун ўқув-тренинг курслари ўтказилди.
Ўтган қисқа давр мобайнида маҳаллий бюджет ва ташаббускорларнинг маблағлари эвазига умумий қиймати 136,6 млрд. сўм бўлган 175 та лойиҳа молиялаштирилди. Истиқболли лойиҳалар амалга оширилиши натижасида 1977 та янги иш ўрни яратилди ҳамда 146 та янги корхона фаолияти йўлга қўйилди. Энг муҳими ва қувонарлиси, 227 хилдаги инновацион маҳсулотлар ишлаб чиқаришга татбиқ этилишига эришилди.
Истиқболли ишланмалар молиялаштирилади
Айтиш жоизки, инновацион ҳудудлар илмий тадқиқотлар, ишланмалар ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлашга қаратилган қатор рағбатлантирувчи механизмлар орқали инновацияларнинг жорий этилишига хизмат қилади. Ташаббускор тадбиркорлар, юқори технологик компаниялар ва илмий марказлар айни шу каби инновацион ҳудудларда бирлашади. Улар янги маҳсулотлар, хизматлар ва ечимларни тақдим этади. Шу орқали аҳоли яшаш сифатини, иқтисодиётнинг рақобатбардошлигини оширади.
Инновацион ҳудудлар муваффақиятининг асосий омилларидан бири, бу — молиялаштириш манбаларининг мавжудлигидир. Ушбу ҳудудда венчур капитали, “бизнес-фаришталар” ва давлат грантларидан фойдаланган ҳолда стартап корхоналар ташкил этилади, тадбиркорлар ўз ғояларини амалга ошириш имкониятига эга бўлади. Бу орқали қўшимча иш жойлари яратилади, иқтисодий-ижтимоий ривожланишга йўл очилади.
Ҳозирги пайтда баъзи кичик ва ўрта бизнес вакиллари ўз тадбиркорлик фаолиятини кенгайтириш учун молиялаштириш масаласида муаммоларга дуч келмоғда. Бундай вазиятда замонавий рағамли молиялаштириш тизимларидан фойдаланиш мағсадга мувофиғ саналади. Рағамли молиявий технологиялар молиявий операцияларнинг самарадорлиги ва шаффофлигини оширади, харажатлар ва хатарларни камайтиради, истиғболли инвесторлар ва мижозлар кўламини кенгайтиради.
Шунингдек, мавжуд корхоналар фаолияти йўналишлари диверсификация ғилиниши туфайли улар ишлаб чиғарадиган маҳсулотлар ва хизматларнинг рағобатбардошлиги ошиши таъминланади.
Коворкинг марказлари — ғоя эгаларига рағбат
Инновацион ҳудудлар стартаплар ва тадбиркорларга ҳамкорликда ишлаш ҳамда ғоялар алмашинувини амалга оширишлари учун коворкинг марказлардан фойдаланиш имкониятини яратади. Бу эса янги лойиҳа устида ишлаш жараёнида ғоя эгаларининг ўз қобиғига ўралиб қолиш хавфини камайтиради.
Коворкинг марказлар турли касб эгалари, турфа соҳа вакиллари ва кўплаб ташкилотлар ўз ресурслари, асбоб-ускуналари ва билимларини улашиш мақсадида бир бинода, демак, бир муҳитда ишлашлари учун ташкил этилади. Шу боис стартаплар ва тадбиркорлар дунёни ўзгартиришга қодир янги маҳсулотлар ҳамда хизматларни яратиб келаётган дунёдаги энг машҳур инновацион ҳудудлар — Силикон водийси, Берлин шаҳри ёки Сингапурда бўлгани каби кейинги йилларда юртимизда ҳам коворкинг марказлар фаолияти тобора ривожланиб бормоқда.
Эътиборлиси, ушбу марказларда мутахассислар нафақат юқори тезликдаги интернет тармоғи ва қўшимча қулайликлардан фойдаланиши мумкин, балки ўзлари дуч келган муаммоларни ҳал этишга кўмак бера оладиган ҳамкорлар, инвесторлар топиш, ўзаро фикр алмашиш ҳамда фаол алоқаларни йўлга қўйиш имконига эга.
Бундай марказлар маслакдошларни бирлаштириш, инновациялар яратиш маданиятини шакллантириш ҳамда иштирокчиларнинг муваффақиятга эришишларига замин яратади. Айни чоғда ресурслардан самарали ва оқилона фойдаланишга хизмат қилади, бир жойдан иккинчи жойга тинимсиз қатнаш заруриятини қисқартиради, алоҳида офисларни ижарага олиш каби муаммоларни бартараф этади. Коворкинг — бу нафақат иш жойи, балки ҳаёт тарзи ҳамдир, у ерда инсон ўсади, улғаяди, профессионал кўникмаларини юксалтиради.
Иқтидорли ёшларга ва ҳамкорликни ривожлантириш учун платформа
Аёнки, инновацион иқтисодиёт ривожи учун иқтидорли инсон ресурси талаб этилади. Шунинг учун ҳам инновацион ҳудудлар иқтидор эгаларига қизиқарли ва истиқболли иш жойларини таклиф этувчи масканга айланиши мумкин. У ерда ёшлар сифатли таълим олиши, мутахассислар эса ўз малакаларини ошириш имкониятига эга бўлади. Энг сўнгги технологиялар ва инновацияларга йўналтирилган стажировкалар ва ўқув дастурлари уларнинг юқори маошли иш ўринларига жойлашишларига кўмак беради.
Мамлакатимизда ташкил этилаётган инновацион ҳудудларда бутун дунёдан иқтидорларни жалб қилиш ва улар шу ерда қолишлари учун шарт-шароитлар яратишни мақсад сифатида белгилашимиз керак. Бу, ўз навбатида, ушбу ҳудудларда юқори малакали мутахассислар билан ҳамкорлик қилишга интилувчи инвесторлар ва мижозларни ўзига тортувчи оҳанрабо бўлади. Ижодкор, янгича фикрловчи, янги замон билан ҳамнафас кадрлар инновацион ҳудудда ижодий муҳит яратиб, таълим, илм-фан, санъат, адабиёт ривожига ҳисса қўшади.
Қолаверса, инновацион ҳудудлар университетлар, тадқиқот марказлари ва хусусий корхоналар ўртасида янгидан-янги лойиҳаларни амалга ошириш учун ҳамкорлик алоқаларини ўрнатишга хизмат қилади. Илмий тадқиқотлар олиб бориш, унинг натижасида яратилган ишланмаларни тижоратлаштириш мазкур зоналарнинг муваффақият калити саналади. Тадқиқотлар ва ишланмаларга доир лойиҳаларни ҳамкорликда олиб бориш билимлар, ресурслар, малакаларни бирлаштиришга, шунингдек, ғоялар ва технологиялар билан алмашишга туртки бўлади, инновацияларни тижоратлаштиришни жадаллаштиради, ҳудудий иқтисодий кўрсаткичларнинг рақобатбардошлигини оширади.
Ҳамкорлик самарали ва узоқ муддатли бўлиши учун эса илмий-техник соҳанинг турли иштирокчилари ўртасида ўзаро самимий муносабат ўрнатишга шароит яратиш керак. Бу жиҳатдан инновацион ҳудудларнинг аҳамияти беқиёс. Негаки, мазкур платформада юқори технологик корхоналар, илм-фан, таълим муассасалари ва инновацияларни қўллаб-қувватловчи инфратузилма мавжуд.
Шу билан бирга, тадқиқотлар ва ишланмалар соҳасидаги ҳамкорлик муваффақиятли бўлиши учун ҳамкорларнинг манфаатлари ҳамда мақсадларини мувофиқлаштиришга тўғри келади. Бу доимо мослашувчанлик, бир-бирига ишонч, мулоқот ва музокараларга тайёр бўлишни тақозо этади. Эгалик ҳуқуқи, сир сақлаш, ҳамкорлик натижалари учун масъулият билан боғлиқ масалалар ҳам борки, буни ҳам инобатга олиш зарур. Ҳамкорликда амалга оширилаётган лойиҳаларни молиялаштириш ва рағбатлантириш учун эса давлат, турли жамғармалар ҳамда бошқа ташкилотлардан ёрдам талаб этилади.
Солиқ имтиёзлари самараси
Фискал имтиёзлар тадқиқотлар ва ишланмалар билан шуғулланадиган корхоналар ҳамда тадбиркорларга молиявий кўмак берган ҳолда инновацияларни рағбатлантиришда муҳим роль ўйнайди. Айрим ҳудудларда инновацион фаолиятни рағбатлантириш мақсадида солиқ имтиёзларини жорий қилиш дунё тажрибасида қўлланилган бўлиб, стартаплар, инвесторлар, тадбиркорларни жалб этиш учун, масалан, кўчмас мулк солиқларини камайтириш мумкин. Бундай имтиёзлар инновацион туманларда рақобатбардошликни ошириш ва иқтисодиётнинг ўсишига хизмат қилади.
Кўплаб мамлакатлар тадқиқотлар ва конструкторлик ишларига маблағ сарфлайдиган корхоналарга солиқ имтиёзлари жорий этган. Бу бошқа корхоналарни ҳам инновацион лойиҳаларни амалга оширишга ундайди. Инвестицион солиқ имтиёзлари янги технологиялар, ускуналар, объектларни ишлаб чиқаришга жорий этган корхоналарнинг капитал харажатларини молиялаштиришга ва уларнинг инновацияларни амалга оширишига ёрдамлашади.
Шунингдек, амортизацияни тезлаштириш ҳам бугунги тезкор давримиз учун муҳим. Асбоб-ускуналар маънавий жиҳатдан тез эскираётган, янги технологиялар тез алмашаётган бир пайтда анъанавий амортизация жадвали ўз долзарблиги ва аҳамиятини йўқотиб бормоқда. Бу, айниқса, юқори технологик корхоналар фаолиятида яққол сезилади.
“Патент қутилари” режими патентланган маҳсулотлар ва хизматлардан олинган даромаддан камроқ солиқ олишни назарда тутади. Бу ҳам компанияларнинг рақобатбардошлигини ошириб, уларнинг янги маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва бозорда мавжуд бўлмаган хизматларни кўрсатишда манфаатдорлигини оширади. “Патент қутилари” режими Италия, Ирландия, Буюк Британия, Нидерландия каби давлатларда қўлланилади. Уларнинг барчасида турли шартлар ва талаблар ўрнатилган бўлса-да, бу умумий солиқ ставкасининг ўртача 10-15 фоизга қисқаришини назарда тутади. Ушбу режим, ўз навбатида, интеллектуал мулк ҳимояси даражасини ҳам оширади.
Давлат томонидан ажратиладиган грантлар, субсидиялар тадқиқотлар ва ишланмалар билан шуғулланадиган корхоналар рақобатбардошлигини ошириш билан бир қаторда янги маҳсулот ёки хизматларни илгари суриш имкониятини беради.
Амалий аҳамиятга эга бўлган илмий лойиҳаларга давлат томонидан грантлар бериш механизми Ўзбекистонда аллақачон шаклланиб улгурган. Ҳар йили юзлаб инновацион, амалий, тижоратлаштириш лойиҳалари молиялаштирилиб, уларнинг натижалари турли тармоқлар ҳамда иқтисодиётнинг реал секторига жорий этиб келинмоқда.
Шу йилнинг март ойида Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигида олий таълим муассасалари ва илмий ташкилотлар билан хўжалик бошқаруви органлари, тармоқ ташкилотлари ва ҳудудлар ҳамкорлигини ривожлантиришга қаратилган илмий ишланмаларни тижоратлаштириш форумининг баҳорги босқичи ўтказилди. Биргина шу тадбирда ҳудудлар иқтисодиётида мавжуд муаммолар ечимига қаратилган тайёр илмий ишланмаларни жорий этиш, илмий ташкилотлар билан ҳамкорликда янги тадқиқот ишлари ташкил қилиш бўйича жами 29,6 млрд. сўмлик 74 та лойиҳани молиялаштиришга қаратилган ҳудудий иш режаси шакллантирилди. Тармоқ ва истеъмолчи ташкилотлар, олий таълим муассасалари ҳамда илмий муассасалар орасида ишланмаларни тижоратлаштириш, янгиларига буюртмалар бериш, соҳага инновацияларни жорий қилиш бўйича тармоқ иш режалари имзоланиб, уларда 41,4 млрд. сўмлик 20 та лойиҳани амалга ошириш кўзда тутилди.
Жаҳон тажрибаси
Турли ғояларни амалга ошириш учун турфа билиму кўникмаларга эга ва илмга ташна инсонларни бирлаштирувчи инновацион ҳудудлар шаҳарларда, университетлар кампусларида, саноат зоналарида жойлашган бўлиши мумкин. Бундан қатъи назар, инновацион ҳудудлар ривожланиши учун стартаплар ва тадбиркорларнинг фаолиятини енгиллаштирувчи инфратузилма мавжуд бўлиши шарт. Инфратузилма деганда, нафақат юқори тезликдаги интернет, транспорт, замонавий ускуналар каби моддий таъминот, балки молиялаштириш, менторлик, таълим имкониятлари каби ижтимоий ва иқтисодий жиҳатлар ҳам назарда тутилади. Бунда технопарклар, бизнес-инкубаторлар, технополисларни яратиш яхши натижа беради.
Дунёдаги энг ривожланган, ўз ютуқлари билан мутахассислар олқишига сазовор бўлган инновацион ҳудудларнинг сара рўйхатига Финляндиянинг Тампере, Испаниядаги Валлес, Нидерландиянинг Энсхеде, Буюк Британиядаги Шеффилд ва Кембриж, Япониядаги Сукуба, Тояма, Оита ва Кумамото, АҚШнинг Силикон водийси ва 128-Бастон маршрути, Хитойдаги Шенчжен ва Нанху, Бельгиядаги Лейвен ва Леж ҳамда бошқаларни киритиш мумкин. Бу инновацион ҳудудлар давлат ва хусусий сектор вакиллари ҳамкорлигида, шунингдек, стартаплар, тадбиркорлар ва бизнес-инкубаторларни жалб қилган ҳолда ташкил этилган. Бунда махсус иқтисодий зона, кластерлар, хаблар, технопарклар, коворкинг каби шаҳар тузилмалари, ҳамкорлик ва ижодкорлик муҳитини яратувчи инфратузилма объектларидан фойдаланилган.
Одатда инновацион ҳудудлар катта шаҳарлар атрофидаги турғунликка мойил ҳудудларни жонлантириш, аҳоли яшаш сифатини ошириш мақсадида ташкил этилади. Бунга Япониянинг “миялар шаҳри” — Сукубани мисол қилиш мумкин. У пойтахтдан 35 километр узоқликда жойлашган бўлиб, технополис ташкил этишга қаратилган давлат дастури Токиодаги бир нечта илмий-тадқиқот ва олий таълим муассасаларини у ерга кўчиришни ўз ичига олган эди. Натижада Сукубани Токио ва бутун дунё билан боғлайдиган транспорт ҳамда коммуникация инфратузилмаси ташкил этилди. Айни пайтда шаҳарда яшовчилар, асосан, иккита йирик университет ва 50 та тадқиқот институтида фаолият юритади.
Умуман олганда, инновацион ҳудудлар XXI асрда илм-фан назарияси ва амалиёт уйғунлигини таъминловчи улкан механизмдир. Бундай масканларни ташкил этиш дабдурустдан рўй бермайди, балки у стратегик режалаштиришни ва шу тариқа давлат, маҳаллий ҳокимият ҳамда хусусий сектор томонидан қўллаб-қувватлашни талаб этади. Бундай ҳудудлар ташкил этилган шаҳар ёки туман иқтисодий жиҳатдан ўсади, ижтимоий тараққиётга ва экологик барқарорликка эришади. Шу сабабли, инновацион ҳудудлар нафақат ишлаш ва таълим олиш, балки яшаш ва мароқли ҳордиқ чиқариш учун ҳам қулай жой саналади.
Мазкур ҳудудлар илм-фан ва технологиялар ёрдамида мураккаб глобал ва локал муаммоларни ҳал этиш ҳамда инсоният ҳаётини ҳар жиҳатдан яхшилашга катта ёрдам беради. Президентимиз томонидан Ўзбекистонда инновацион ҳудудларни ташкил этиш борасида амалга оширилаётган ишлардан кўзланган мақсад ҳам шу — халқимизнинг фаровон ҳаётини таъминлаш, мамлакатимизни тараққиётнинг янги босқичига олиб чиқишдир.
Иброҳим Абдураҳмонов,
олий таълим, фан ва инновациялар вазири, академик.
-
Сингапур Президенти Тошкент шаҳрига келди
542Сингапур Президенти Тошкент шаҳрига келди
23.05.2023
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг таклифига биноан Сингапур Республикаси Президенти Ҳалима Яқуб 23 май куни давлат ташрифи билан мамлакатимизга келди.
Пойтахтимиз аэропортида олий мартабали меҳмон шарафига икки давлат байроқлари кўтарилди ва фахрий қоровул саф тортди.
Сингапур Президенти ва унинг турмуш ўртоғини Ўзбекистон Республикаси Бош вазири ўринбосари З.Маҳкамова, ташқи ишлар вазири Б.Саидов ва Тошкент шаҳри ҳокими вазифасини бажарувчи Ш.Умурзоқов кутиб олди.
Олий мартабали меҳмон ва Сингапур делегацияси аъзолари “Янги Ўзбекистон” боғига ташриф буюриб, Мустақиллик монументи пойига гул қўйди, мамлакатимизнинг истиқлол йилларидаги ривожланиши ва ушбу бетакрор мажмуанинг яратилиши тарихи билан танишди, миллий маданий марказлар вакиллари билан учрашди.
Ташрифнинг асосий тадбирлари эртага бўлиб ўтади.
